|
مقدمه
يماري هاي دروني شامل طيف وسيعي از بيماري ها مي گردد وما در اين جا فقط به ذكر برخي از بيماري هاي دروني شايع در شتر مي پردازيم :
اول ـ اسهال Diarrhea
عبارت از سندرمي است كه اغلب به عنوان يكي از علايم باليني برخي از بيماريهاي باكتريائي ، ويروسي ، انگلي ، سوء مديريت و استرس ، و تغيير ناگهاني جيره غذائي به شمار مي رود . اين حالت يكي از شايع ترين اختلالات مشاهده شده در شتران باغ وحش ها و مراكز پرواربندي شتر مي باشد .
Leonard ( 1894) گزارش مي دهد كه اسهال در تمام اماكني كه او كار مي كرده بسيار رايج بوده است وتمامي موارد مشاهده شده به علت عوامل غذائي نبوده است . معهذا روش هاي متراكم نگهداري در اين امر دخيل اند . استرس هاي مديريت يا تغييرات جوي به خودي خود مي توانند باعث تغييرحالت مدفوع ويا شل شدن آن گردد . همان طور كه ذكر گرديد آلودگي باكتريايي ، ويروسي و تك ياخته اي بعضاً نيز در اين امر نقش دارند.
تغديه شترها بر علوفه تازه غالباً باعث اسهال مي شود . اين مسئله معمولا ً در مراتع بهاره و پائيزه به خاطر بالا بودن ميزان آب و ارزش غذائي علوفه افزايش مي يابد . شدت اسهال از مدفوع شل ،شبيه مدفوع گاو ، تا مدفوع آبكي پرتابي متغيير است ......
اگر اسهال دائمي باشد ممكن است پرولاپس ركتوم نيز رخ دهد . اختلالات الكتروليتي افزايش يافته بخصوص كاهش كلسيم سرم مي تواند منجر به اختلالات قلبي – گردش خوني و گاهي نارسائي قلبي شود وبه تبع آن كاهش شديد سديم ممكن است رخ دهد . در بچه شترها اسهال مداوم مي تواند روي ميزان رشد اثر بگذارد . مدفوع خاكستري رنگ اغلب در بيماري هاي باكتريائي روده ها ديده مي شود در حالي كه مدفوع سبز رنگ در اسهال علفي ديده مي شود . در صورت بروز چنين حالتي بايد حيوانات بيمار را از مراتع دور ساخت و از دادن غذا و علوفه سبز به آنها خودداري نموده و علوفه خشك و آب در اختيار آنان گذاشت . هم چنين جهت تامين آب از دست رفته بدن بايد به آنان الكتروليت داده شود . آنتي بيوتيكهاي وسيع الطيف و آنتي اسپاسموديك ها در موارد مخصوصي مفيد است . مدت قابل ملاحظه اي براي درمان اسهال لازم است و كنترل بيوشيمي خون و هماتولوژي توصيه مي گردد .
دوم ـ ميوپاتي تغذيه اي
يا بيماري ماهيچه هاي سفيد ، يك بيماري تغذيه اي است كه در اثر كمبود ويتامين E در جيره غذايي اتفاق مي افتد .ميوپاتي تغذيه اي در شتراني كه به طور متمركز پرورش داده مي شوند گزارش داده شده است . اما در محيط هاي طبيعي گزارش نشده است.
به نظر مي رسد در حالت محصور ، تغذيه شتران مادر با علوفه خشك و مواد متراكم نظير غلات ، بدون تجيز مكمل ويتامين E مي تواند منجر به مسائلي در بچه شترها شود . زيرا كه شير اين شتران ماده دچار كمبود ويتامين E خواهد شد . با لاخص كه چربي شير نيز در جذب ويتامين E دخالت دارد .
بايد توجه داشت كه شتران بايد در هر كيلوگرم جيره غذايي 140 واحد ويتامين E دريافت كنند . و به خصوص اين امر زماني اهميت مي يابد كه شتران داراي بچه بوده و به شير دهي بچه هاي خود مشغول باشند .
سوم ـ نفخ شكم
نفخ شكم يكي از بيماري هاي شايع در بين شتران است كه علت اصلي آن پرخوري است . در چنين حالتی شكمبه شتر از مواد غذايي انباشته مي شود واين امر به علت مصرف بيش از حد علوفه خشك ويا علوفه تازه روي مي دهد . از علايم بيماري مي توان ناآرامي شتر ، نفخ وباد كردن پهلوي چپ را نام برد وچنان چه اين عارضه به صورت فوق حاد تظاهر نمايد ، مي تواند باعث تلف شدن دام شود . معمولاً در چنين حالتي بهتر است كه سريعاً از دامپزشك كمك گرفته شود تا دام از مرگ حتمي رهايي يابد . درمان چنين حالتي معمولاً با استفاده از ابزار « تروكار » صورت مي گيرد وپس از خروج گاز انباشته شده در شكمبه بايد اقدام به تجويز داروهاي مسهل نمود . مجدداً تاكيد مي گردد كه درمان بايد توسط دامپزشك ورزيده صورت گيرد ، زيرا كه ممكن است كه عدم دقت در تخليه گاز شكمبه منجر به تلف شدن دام گردد .
چهارم ـ بيماري انحراف گردن Wryneck disease
عبارتست از بيماري كه باعث انحراف سرو و گردن شتر به يك سوي بدن شده و به همان حالت تا مدت ها باقي مي ماند و باعث مي گردد كه شتر نتواند غذا بخورد و يا حتي آب بياشامد . اين بيماري چنانچه به درازا بكشد باعث تلف شدن دام بيمار مي گردد . علت بيماري تا كنون ناشناخته باقي مانده است و برخي معتقدند كه علت آن مسموميت است و برخي ديگر كمبود ويتامين B را عامل آن مي دانند وبرخي ديگر نيز در معرض باد سرد قرار گرفتن را عامل مسبب اين عارضه مي دانند .
Guleed & Bornstein (1986) اظهار مي دارند كه در مزرعه وابسته به دانشگاه مگاديشو سومالي شاهد ظهور بيماري در شتر نري به عمر هفت سال بودند .
علايم باليني بيماري شامل انحراف كامل گردن به سوي عقب تا نيمه بدن (مثل حالت تب شير در گاو ماده شيرده ) همراه با خشك شدن عضلات گردن ، سختي تدريجي غذا خوردن به طوري كه پس از روز سوم حيوان به طور كامل از خوردن و نوشيدن امتناع مي كند ودرد شديد در هنگام لمس ناحيه گردن است . محققين فوق الذكر از روز چهارم بيماري و به مدت پنج روز متوالي اقدام به تزريق زير جلدي 500 ميلي گرم ويتامين B1 و 1500 ميلي گرم ويتامين ،B6 نمودند و مشاهده كردند كه در طي معالجه ،دام بیمار تدريجاً به حالت طبيعي خود بازگشت و پس از 5 روز درمان ، بهبود يافت .
Guleed & Bornstein (1986) اظهار مي دارند كه كه علايم كلنيكي بيماري انحراف گردن شتر در نزد شترداران سومالي و برخي كشورهاي ديگر شناخته شده است . نام محلي بيماري در سومالي (جودان) و يا (شمبر ) است . شترداران سومالي معتقدند كه علايم بيماري در طي فصل خشكسالي ظاهر مي گردد وبه نظر آن ها درمان محلي آن داغ گردن مي باشد كه غالبا بدون نتيجه بوده و اكثريت شتران مبتلا بعد از چند هفته تلف مي شوند وتنها تعداد معدودي از آن ها تدريجاً سلامتي خود را باز مي يابند .
العاني (1990) اظهار مي دارد كه مواردي از بيماري انحراف گردن در باديه جنوبي عراق ديده شده است كه جهت درمان آن ها كلسيم و و يتامين تجويز شده است كه موثر واقع نشده است و شتران بيمار تلف شده اند .
Singh & Vashishta (1977) برخلاف عقايد فوق الذكراظهار مي دارند كه بيماري انحراف گردن يك بيماري عصبي ناگهاني است كه با فلج عضلات مختلف بدن مخصوصاً عضلات گردن كه باعث انحراف گردن شتر از طرف مبتلا به طرف ديگر خواهد شد مشخص مي شود . طبق نظر Leese (1927) شتران جوان با پوست نازك و با موهاي كوتاه و شترهاي جماز نظير شترهاي ايالت بيكانر هندوستان به اين بيماري حساس تر هستند . بعضي معتقدند كه اين حالت به علت تداخل گردش خون درناحيه گردني ستون مهره ها است كه عاقبت منجر به پر خوني مننژ ستون مهره ها مي گردد . علل ايجاد كننده اين بيماري گوناگون بوده و بعضي از آنها عبارتند از : باران هاي شديد ، عبور از رودخانه ، نوشيدن بلادرنگ آب سرد در فصول گرما بعد از راهپيمائي هاي طولاني يا كارهاي سخت ،برداشتن زين شتر بعد از راهپيمائي يا كار سخت قبل از اين كه عرق بدن شتر خشك شود ، اختلاف فاحش بين دماي شب و روز در كويرهاي شني و بيابانهاي سرد .
شتر بيمار به علت سفت شدن عضلات گردن ، كمر و پاها و غالباً بعلت خميدگي يك و يا هر دو پاي عقب خيلي سفت راه مي رود ( را ست راست راه مي رود ) عضلات گردن به طرز ويژه اي منقبض مي شوند به طوري كه باعث تكان خوردن ناخودآگاه سر دام خواهد شد . شتر مبتلا به زمين نشسته يا در هنگام برخاستن بر روي زمين مي افتد و يا قادر به بلند شدن نبوده و عضلات پاي عقب حدود دوساعت بعد از افتادن به زمين قدرت خود را از دست خواهند داد ، سپس يك طرف گردن بطور خاصي به علت فلجي عضلات متورم خواهد شد . گردن به خودي خود نمي تواند راست شود مگر اينكه به يك طرف فشار داده شود . با پيشرفت بيماري تمام قدرت گردن از بين رفته و شتر بيمار باسر خم شده به يك طرف، خود روي زمين مي نشيند و يادر حال فلج كامل عضلات بدن بر روي زمين دراز مي كشد . در صورت فلج شدن عضلات چهره اي آرواره پايئني بازمانده و لب پائيني شل شده است و در همين حال بزاق از دهان ترشح خواهد كرد . بعضي اوقات تمام علامات ديگر بيماري يك ساعت بعد از ظهور اولين علامت بيماري بوقوع مي پيوندد ، فلج گردن عارضه دائمي نيست و شترهائي كه معالجه مي شوند گردن آنها نيز كاملا بهبود خواهد يافت . شتر مبتلا آگاهي و حواس خود را از دست نخواهد داد . ولي شديدا ً حساس خواهد شد . در تعداد اندكي از شترهاي بيمار كوري و در تعداد زيادي يبوست ديده مي شود . در هنگام شروع بيماري دماي بدن به ميزان يك درجه فارنهايت افزايش خواهد يافت . ولي به تدريج دما كاهش يافته و به حد طبيعي خواهد رسيد . نفخ حاصل از خوابيدن شتر بر روي زمين و خفگي حاصل از پيچش گردن به يك طرف باعث وخامت وضع بيمار شده وممكن است كه سريعاً به مرگ منتهي شود .
در تمامي مواردي كه به مرگ منجر مي شود معمولا ًمرگ در عرض 48-36 ساعت اتفاق خواهد اقتاد و درصد مرگ و مير 25% خواهد بود (Leese 1927) .
براي راست كردن ،گردن شتر بايستي گوش هاي شتر مبتلا را گرفته و سر آن را طوري جلو بياوريم كه گردن راست شود، سپس براي مدت 10-15 دقيقه گردن شتر را به همين حالت نگه مي داريم زيرا اين عمل شتر را قادر خواهد ساخت گردن خود را كنترل كرده و تجديد قوا نمايد و اين امر باعث مي شود كه شتر در پيچش گردن دچار خفگي نشود ضمنا مي توان با استفاده از پارچه پشمي گردن را باند پيچي نموده و در صورتي كه شتر بر روي زمين خوابيده باشد ، هر ساعت او را از طرفي به طرف ديگر چرخاند تا از ايجاد نفخ شكمبه در دام جلوگيري شود . در صورتي كه شتر در حالت نشسته روي زمين قرار گرفته باشد بهتر است كه با گذاشتن گوني كاه يا پوشال طوري بدن و گردن او را تقويت كنيد كه نه گردن به عقب منحرف شود و نه شتر روي زمين به يك طرف بيفتد . هم چنين بايد روزي دوبار به شتر آب وغذا داده و هر صبح و عصر 25 گرم كربنات آمونيم به صورت خوراكي و 30 ميلي گرم سولفات استركنين به صورت زير جلدي تجويز نمود.
با مديريت صحيح مي توان تمام عواملي را كه باعث ايجاد اين عارضه مي شوند كنترل نمود .
پنجم ـ بلعيدن اجسام خارجي
وجود اجسام فلزي مثل سيم و ميخ و سوزن و غيره و اجسام غير فلزي مثل شن و سنگريزه و استخوان وغيره ، در شكمبه و نگاري و عوارض احتمالي حاصله از اين گونه اجسام مانند انباشتگي شكمبه ( Impaction ) و نفخ شكمبه Rumen tympan چسبندگي شكمبه به جدار شكم و چسبندگي نگاري به ديواره شكم و حجاب حاجز ، پريتونيت ، تورم پرده خارجي قلب در اثر ضربه حاصله از اجسام خارجي در شتر نيز مانند ديگر نشخوار كنندگان از اهميت خاصي بر خوردار است . بديهي است كه حيوان از خوردن هر نوع جسم خارجي كه به نحوي در غذاي روزانه او وارد شود روي گردان نبوده و تا به حال انواع و اقسام اجسام خارجي به اشكال و صور مختلف وبه اندازه هاي متفاوت از معده اين حيوان خارج شده است (1917 Cross ، 1927 Leese ) .
Said (1963) در مصر ، طي مقاله اي به بررسي كشتارگاهي اجسام خارجي در معده شتر و عوارض از آن پرداخته است . در اين مقاله علاوه بر شرح اجسام خارجي در شكمبه و نگاري به ذكر ويژگي هائي در اين حيوان نيز اشاره شده است بدين ترتيب كه اصولاٌ شتر در خوردن غذا فوق العاده انتخابي عمل مي كند و احتمال اين كه همراه با غذاي روزانه خود اجسام خارجي را ببلعد خيلي ضعيف به نظر مي رسد و تعداد شترهائي كه از اين نظر در كشتارگاه جيزه مصر مورد بررسي قرار گرفته اند 150 نفر شتر بوده كه از اين تعداد فقط در 9 نفر آنها اجسام خارجي به اشكال مختلف از نگاري به دست آمده است كه اين نسبت در حدود يك هفدهم مي باشد و عوارض حاصله توسط اجسام خارجي موجود در نگاري اين 9 نفر شتر فقط به نفوذ يك قطعه سيم به ديواره نگاري يكي از آنها منحصر بوده است .
حكمتي و همكارانش (1357) تعداد هزار نفر شتر را در كشتارگاه تهران از لحاظ وجود جسم خارجي در معده مورد مطالعه قرار دادند . شترهاي مزبور از نژادهاي مختلف بوده كه از همه مهم تر مي توان نژادهاي بلوچي ، كلكو ، تركمن ، شامي ، مهاري ، مجيدي و شادكامي را نام برد . تعداد كمي از اين شترها از كشورهاي عربي ، پاكستان و افغانستان به ايران آورده شده و تعدادي ديگر مستقيماً از شهرهاي مختلف از جمله دشت مغان و اردبيل ، بوشهر ، بندر عباس ، زاهدان ،دامغان ،و سبزوار و بالاخره اطراف تهران جهت كشتار به كشتارگاه تهران ارسال شده بودند . شتران مزبور اكثراً يك كوهانه بودند و تعداد كمي بچه شتر يك الي دو ساله در ميان آنها وجود داشت . تعداد نفر شتري كه در هر دفعه مورد بررسي قرار گرفته متفاوت بوده و معمولا ً بين 10 الي 45 نفر و به طور متوسط 20 نفر بود كه در 50 نوبت تحت آزمايش واقع شدند و مشاهده شد ازاين تعداد شتر، 258 نفر آنها در معده خود حداقل يك جسم خارجي فلزي و حداكثر 50 الي 60 قطعه داشتند عوارض حاصله از اين اجسام بسيار مختصر بود .
به طور كلي از ميان 111 عدد سيم مستقيم يك سرتيز ، دو سرتيز و دو سر كند موجود در شكمبه كه طولي بين 1الي 8 سانتي متر داشتند فقط يك سيم يك سرتيز بطول تقريبا 8 سانتي متر از جدار شكمبه در محل كيسه آب راست عبور كرده بود .
نفوذ جسم مزبور در جدار شكمبه چسبندگي شديدي را بين شكمبه در محل كيسه آب طرف راست و انتهاي هزار لا سبب گشته بود . بطوري كه پس از خارج كردن دستگاه گوارش از داخل محوطه بطني مشاهده شد كه آبسه اي به اندازه يك پرتقال بزرگ در اين ناحيه وجود دارد كه بعد از شكافتن آبسه به همراه سيم مزبو ر مقدار متنابهي ترشحات چركي سفت پنيري بدبو از آن خارج شد .
از ميان كليه اجسام فلزي متنفذه در نگاري فقط يك ميخ كه طولي در حدود 5/3 سانتي متر داشت توانسته بود به اندازه 5/1 سانتي متر در مخاط نگاري فرو رود . نفوذ جسم مزبور هيچگونه آثار و عوارضي در جدار داخلي نگاري ايجاد نكرده بود .
تعداد اجسام فلزي كه در بازرسي كشتارگاهي از شكمبه و نگاري 258 نفر شتر بدست آمده است بالغ بر 1330 عدد مي باشد كه از اين مقدار تعداد 442 عدد در شكمبه ، 888 عدد در نگاري قرار داشته اند .
بدين وسيله بررسي انجام شده توسط حكمتي و همكارانش (1357) ثابت نمود كه اين حيوان هم نظير ساير نشخوار كنندگان ديگر ممكن است همراه با مواد غذائي خود برخي از اجسام خارجي را كه ارزش غذائي ندارند ببلعد ، تعدادي از اين مواد در معده آنها باقي مانده است و از روده عبور نمي كنند . وجود مواد مزبور در معده اين حيوانات برخي اوقات سبب بروز اختلالاتي در عمل اعضاء مربوطه مي شود بخصوص چنانچه اين اشياء نوك تيز و برنده باشند سبب سوراخ شدن اين حفره ها و ايجاد جراحاتي در اعضاء مزبور يا اعضاء مجاور آنها مي شوند . اجسام خارجي بيشتر در شكمبه نگاري و معده سوم تجمع پيدا مي كنند . در شكمبه و نگاري مواد خارجي مثل طناب و استخوان و سيم و ميخ ، سوزن و سكه و گيره موي زنانه و ساير اجسام فلزي و شن ماسه جمع مي شوند . در حالي كه در معده سوم بيشتر شن و ماسه و خاك تجمع پيدا مي كند و نتايج بدست آمده تا حدودي با آنچه كه Said (1963) در مصر گزارش نمود متفاوت است چه اين كه در آنجا نسبت ابتلا يك هفدهم بوده است و در كشتارگاه تهران در حدود يك چهارم بوده است .
بررسي گشتارگاهي حكمتي و همكارانش (1357) نشان داد كه شتر در فرو بردن اجسام خارجي جسورتر از گاو بوده و شايد در خوردن مواد غذائي هيچ گونه جنبه انتخابي براي او وجود ندارد و با توجه به وضع تغذيه و مواد مصرفي حيوان و از طرفي با توجه به وضعيت چراگاه هاي خاصي كه براي اين حيوان اختصاص يافته است و اصولا ًرقم 258 نفر يك رقم بسيار قابل توجهي بوده و يقيناً مي توان اطمينان داشت كه اگر اين حيوان هم نظير ساير نشخوار كنندگان بطور دستي تغذيه شود و يا حداقل از چراگاههاي مخصوص استفاده كند اين رقم بالاتر خواهد رفت . همچنين مشخص گرديد كه تعداد متوسط اجسام فلزي موجود در شكمبه و نگاري هر شتر بين يك الي دو عدد مي باشد و تعداد اجسام فلزي موجود در نگاري تقريبا دو برابر شكمبه مي باشد . از ميان اجسام بدست آمده بيش از همه سيم و سپس ميخ و آنگاه براده آهن و سوزن و سنجاق و ساير اشيای فلزي متفرقه ديده مي شود .
حكمتي و همكارانش (1357) احتمال بروز بيماري تورم ضربه اي نگاري و برون شامه قلب را در مقايسه با گاو ، در شتر بسيار كم مي دانند و علت آن را دلايل زير مي دانند .
1- ضخامت جدار نگاري : ضخامت فوق العاده جدار اين عضو كه در مقايسه با گاو در حدود سه برابر مي باشد در حقيقت سد محكمي بوده كه نفوذ اجسام فلزي را دچار اشكال مي سازد .
2- اندازه نگاري : وسعت زياد حفرات نگاري عامل موثر ديگري در اين مورد مي باشد ، بدين ترتيب كه وقتي جسم خارجي در اين عضو جايگزين شد فضاي بيشتري كه در اختيار دارد كمتر تحت تاثير حركات اين عضو و فشار اعضاء مجاور قرار گرفته و در نتيجه احتمال نفوذ آن نقصان مي يابد . بنابراين دليل با لا بودن درصد اجسام فلزي متنفذه در نگاري با مقايسه در شكمبه را مي توان به اين ترتيب تفسير نمود كه چون اندازه نگاري در اين حيوان در مقايسه با شكمبه كوچك بوده و محفظه تنگي را تشكيل مي دهد و از طرفي داراي حركات بيشتري مي باشد لذا احتمال نفوذ اجسام فلزي توك تيز در چين هاي نگاري بيشتر از شكمبه است .
3- ساختمان داخل نگاري : تعدا زياد حجرات ، وسعت و عمق آنها در نگاري شتر در فقدان بروز اين بيماري موثر بوده است بدين ترتيب كه وقتي جسم خارجي در يكي از حجرات قرار گرفت بلافاصله با ذرات شن و ماسه وخاك كه در عمق هر حجره وجود دارد مخلوط شده و بعد از مدتي در بين توده اي از اين مواد و محتويات دستگاه گوارش قرار مي گيرد . قرار گرفتن اجسام فلزي در ميان اين مواد به احتمال زياد آنها را از هر نوع حركتي باز مي دارد بنحوي كه نه قادر به نفوذ بوده و نه توانائي برگشت مجدد به داخل نگاري را دارند .
4- ضخامت جدار شكمبه : از آن جائي كه جدار شكمبه در اين حيوان در مقايسه با گاو ،داراي ضخامت كمتري است لذا احتمال نفوذ اجسام فلزي نوك تيز از داخل اين عضو به اعضاي مجاورش بيش از نگاري است .
5- نحوه خوابانيدن حيوان : عامل موثري كه ممكن است در تقليل بروز اين بيماري وجود داشته باشد نحوه خوابانيدن و آرميدن حيوان است . بدين معني كه اين حيوان هميشه براي خوابيدن روش كاملاٌ مستقيمي را انتخاب نموده و كمتر نظير نشخوار كنندگان ديگر مانند :گاو از اين پهلو به آن پهلو مي شود در نتيجه فشار اندام ها بر روي يكديگر و نفوذ اجسام فلزي كاهش پيدا مي كند .
ششم ـ تورم ضربه اي نگاري Traumatic reticulitis
تورم ضربه اي نگاري عبارت از نوعي بيماري است كه در اثر بلعيدن اجسام خارجي نوك تيز و فرو رفتن اين اجسام خارجي در جدار و ديواره نگاري اتفاق مي افتد . اين بيماري در گاوها و گاوميش ها به وفور مشاهده مي شود و شتران نيز به آن مبتلا مي شوند اما ميزان آن در شترها به مراتب از گاوها كمتر است. شتران در هر سني به اين بيماري مبتلا مي شوند و بيماري بيشتر در سنين 2-6 سالگي اتفاق مي افتد .
علل توليد : علت اساسي وقوع بيماري ،بلعيدن اجسام خارجي توسط حيوان و عبور اين اجسام از شكمبه به نگاري و استقرار آنها در نگاري ميباشد . اجسام خارجي مذكور معمولا ًعبارتند از : ميخ ، سوزن ، قطعه سيم ، تكه هاي فلزي نوك تيز ،تكه هاي چوب و استخوان نوك تيز مي باشد . عوامل مساعد وقوع بيماري نيز عبارتند از : فشارهاي وارده بر نگاري در اثر نفخ شكمبه ، امتلاء حاد شكمبه ، فشارهاي اواخر زايمان و يا در حين زايمان مي باشد . كه در اين حالت انقباظ عضلات شكم و حركات نگاري باعث فرو رفتن اجسام خارجي به جداره نگاري شده و اين اجسام از اين طريق ممكن است به اعضاي ديگر بدن نيز نفوذ كنند . ملاحظه شده است كه اجسام خارجي در شترها ، در مقايسه بين نگاري و شكمبه ، ديواره شكمبه را راحت تر سوراخ مي كنند كه علت آن اختلاف شديد بين صفات تشريحي و و ضعيت اناتوميكي اين دو ديواره است .
علايم باليني : علايم باليني تورم ضربه اي نگاري در شتر معمولا به شكل نفخ شكمبه ظاهر مي شود ، زمان لازم براي بروز علايم بيماري متغير بوده و از 10 روز تا چند ماه به طول مي انجامد . بايد متذكر شد كه كثرت تعداد اجسام خارجي در ظهور علايم بيماري تأثير زيادي ندارد . اجسام فلزي دو سر تيز مستقيم و مقاوم با طول متوسط زودتر از اجسام فلزي نرم و كج و يك سر تيز موجب تظاهر عوارض بيماري مي شوند . افسردگي ، كاهش وزن و اشتها ، تقليل حركات شكمبه و افزايش تعداد حركات تنفس و قلب و بالا رفتن دماي بدن از آثار باليني مشخص و اوليه بيماري تورم ضربه اي نگاري مي باشد .
هفتم ـ هماتوري Heamaturia
هماتوري در حقيقت سندرمي است كه همراه با بيماري هاي عفوني ويا تورم مجراي ادرار مشاهده مي شود . اين حالت در شتران نادر است وبراي درمان آن بايد نخست عامل اصلي بيماري را درمان كرد . هماتوري در بچه شترهاي نوزاد را مي توان با تجويز ويتامين K وكلسيم درمان كرد .
هشتم ـ تورم شيردان Abomasitis
اين عارضه معمولاً در هنگام آلودگي به كرم هاي همونكوس ويا مسموميت با گياهان سمي ويا خوردن مواد شيميايي تحريك كننده مانند ارسنيك ويا خوردن برگ هاي گياه دفلي Oleander روي مي دهد . تورم شيردان با علايمي نظير بي اشتهايي ، دندان قروچه ، اسهال وضعف عمومي همراه خواهد بود . در كالبد گشايي دام هاي تلف شده ، شاهد تورم اپي تليوم شيردان وضخامت آن وتخريب لايه مخاطي آن خواهيم بود . در برخي موارد ودر صورت آلودگي انگلي ،مي توان كرم هاي ريز همونكوس را در داخل شيردان مشاهده كرد . براي درمان اين عارضه بايد ابتدا عامل بيماريزا را برطرف نموده وبه تجويز داروهاي مقوي پرداخت .
نهم ـ كوري Blindness
كوري يكي از عوارض شايع در برخي از گله هاي شتر است . علت اين بيماري مي تواند فلج عصب بينايي باشد . البته علت فلج عصب مذكور ناشناخته است وبرخي از موارد اين نوع بيماري با تجويز ويتامين B1 ويا نوكس وميكا Nux vomica درمان مي شود . برخي نيز پيشنهاد مي كنند كه پشت گوش شتر را داغ سوزني نمايند تا اين كار وباعث تحريك عصب مذكور گردد . اما در خصوص شب كوري بايد گفت كه اين عارضه نيز با تجويز ويتامين A قابل درمان است .معمولاً عوارض فوق الذكر در هنگام خشكسالي ، قحطي وكمبود شديد علوفه سبز روي مي دهد . زخم قرنيه Corneal opacity نيز يكي از عوارض شايع در بين شتراني است كه به بيماري سورا ( تريپانوزومياز ) مبتلا مي شوند ، گاهي اوقات اين عارضه در اثر ضربه هاي وارده به سر دام ، فرورفتن تيغ وخار درچشم ويا آلودگي مزمن به كرم تيلازيا Thelazia lessei روي مي دهد . علت بروز اين عارضه اگر بيماري سورا باشد ، بايد اقدام به درمان اين بيماري كرد . به هر حال پاشيدن كمي از گرد داروهاي سولفاناميدي در چشم مي تواند برخي از عفونت هاي حاصله را درمان كند . در تورم حاد قرنيه چشم بهتر است كه شتر بيمار در معرض تابش شديد آفتاب قرار نگيرد وچشم با محلول رقيق سلفات مس ويا اسيد بوريك شستشو داده شود وپس از آن داروي هيدروكورتيزون Hyrocortisone وپني سيلين تجويز گردد . در صورت آلودگي به انگل هاي چشمي بهتر است كه با پارچه اي تميز اقدام به خارج نمودن انگل از چشم شترهاي بيمار نمود ( الزبيدي 1995 ) .
دهم ـ آتروفي عضله قلب Cardiac atrophy
آتروفي عضله قلب ، عارضه اي است كه منجر به انبساط ديواره هاي قلب وبطن مي گردد وبدين گونه قلب تلاش مي كند تا بتواند وظايف خود را در شرايط آتروفي به نحو احسن انجام دهد . در چنين حالتي معمولاً بطن راست ودر برخي مواقع هردو بطن چپ وراست متسع مي گردند . اين عارضه معمولاً در بيماري ذات الريه ويا شكل تحت حاد بيماري سورا مشاهده مي شود وبهترين راه تشخيص اين عارضه نبض شديد وريد وداج Jugular vein است . براي درمان اين عارضه بايد در آغاز بيماري مسبب آن را درمان كرد ( الزبيدي 1995 ) .
يازدهم ـ كونژيكتويت Conjunctivits
اين بيماري با ريزش اشك ودرد شديد چشم همراه است ودر صورت بروز بيماري بايد دام را از تابش شديد نور خورشيد ويا وزش باد در امان نگاه داشت وچشم مبتلا را با محلول رقيق نترات نقره ويا اسيد بوريك Boric acid شستشو داد ودر موارد شديد بيماري پيشنهاد مي شود كه از آنتي بيوتيك هايي نظير پني سلين ويا تزريق عضلاني كوتيزول استفاده نمود ( الزبيدي 1995 ) .
دوازدهم ـ كوليك « دل درد شديد » Colic
كوليك معمولاً در شترهايي ديده مي شود كه مقادير زيادي دانه كپك زده ويا گنديده مصرف كرده باشند ، هم چنين اين حالت در بچه شترهايي كه پس از شير گيري مقاديري زيادي غذا را در يك وعده مصرف مي كنند ديده شده است . در مواردي ديگر تغذيه بر مراتعي كه در كنار شن زار واقع شده وشتر همراه علوفه مقاديري شن تناول كند نيز علت بروز بيماري ذكر شده است . گاهي اوقات دل درد به صورت روزانه وچندين بار در روز اتفاق مي افتد وممكن است كه اين حالت براي سه تا چهار ماه ادامه يابد . در اين عارضه پوست دچار خراش وزخم شده و در ناحيه دنده هفتم ويا مفصل خرگوشي زخم هايي پديد مي آيد كه علت بروز اين زخم ها فشار دادن آن ناحيه بر روي زمين است .
عارضه دل درد با دردهاي شديد ناحيه شكمي همراه است كه در چنين حالتي شتر بر روي زمين دراز مي كشد و اندام هاي حركتي خود را به داخل مي كشاند وگاهي نيز از شدت درد به خود مي پيچد و بر روي زمين غلت مي زند ويا اين كه اقدام به لگد پراكني مي كند . در چنين حالتي نبض وسرعت تنفس دام افزايش مي يابد ودام فرياد وناله سر مي دهد ودماي بدن در چنين حالتي طبيعي بوده ويا از حالت طبيعي نيز پايين تر خواهد بود . گاهي اوقات نيز دل درد همراه با استفراغ است كه چنين حالتي معمولاً در جابجائي شيردان مشاهده مي گردد در بعضي اوقات علت درد مربوط به دستگاه گوارش نيست كه در چنين حالتي به آن دل درد كاذب مي گويند ومعمولاً چنين دردي همراه با پريتونيتPeritonitis وتب مي باشد وبراي درمان دام بيمار ، بايد در مرحله نخست علت دل درد را پيدا نموده و آن را بر اساس علت بيماري درمان نمود . درمان دل درد حقيقي با خوراندن يك كيلوگرم سلفات منيزيم همراه با مقدار كافي آب صورت مي گيرد وبايد نصف اين دز دارويي را در روزهاي بعد وبه مدت چندين روز ديگر تجويز نمود . هم چنين بايد براي تخفيف شدت درد از داروهاي مسكن وآرامش بخش نيز استفاده كرد .
دل درد ناشي از خوردن شن را بايد با تجويز يك الي دو ليتر روغن خردل Mustard oil درمان كرد ، واما در خصوص دل درد كاذب بايد نخست علت اصلي بيماري را كه ممكن است ناشي از تورم كليه ها ويا پريتنونيت باشد با استفاده از آنتي بيوتيك ها وتركيبات سولفاناميدي درمان نمود (الزبيدي 1995 ) .
سيزدهم ـ خاك خوري ( پيكا ) Geo phagia ( Pica)
اين عارضه معمولاً در شترهاي شديداً آلوده به انگل هاي گوارشي نظير همونكوس ، استرونژيلوئيد ، استرتاگيا ونماتوديروس مشاهده مي گردد وچون اغلب اين انگل ها خونخوار هستند ، به همين علت شترها معمولاً دچار آنمي نورموكروميك ميكروليتيك وكمبود فسفات در خون مي شوند . خوردن خاك به ميزان چند كيلو در روز مي تواند براي شترها خطرناك بوده ومنجر به لاغري شديد وعاقبت مرگ شود . براي درمان اين عارضه بايد نخست بيماري انگلي دام درمان شود .
چهاردهم ـ آفتاب زدگي Sun Struke
گاهي اوقات آفتاب زدگي در شتر اتفاق مي افتد وشترهاي ناتوان به اين عارضه بيشتر مبتلا مي شوند . وقوع بيماري ناگهاني بوده وشتر در اين حالت تبي با دماي حدود 112 درجه فارنهايت يا بيشتر را همراه با هيجان ، افتادن به زمين واغما از خود نشان مي دهد ، اگر بلافاصله حيوان را تحت درمان قرار ندهيم 60 درصد حيوانات بيمار تلف خواهند شد ( Lesse 1927 ) .
درمان : عبارتست از حجامت وريد وداجي ، تجويز خوراكي 15 گرم كربنات آمونيوم به عنوان محرك وگذاشتن قطعات يخ روي سرحيوان .
در بيابان هاي به شدت گرم نبايد از شتر در ساعات گرم روزهاي تابستان استفاده شود واز طرفي بايد براي استراحت شتر جايگاهي با سايه مناسب تهيه گردد .
پانزدهم ـ خيز پاها
اگر شتري را براي چندين روز در يك محل نگهداري كنيم واز تحرك وي جلوگيري نماييم ودر همان محل اصطبل به او آب وغذا بخورانيم ، در پاي هاي اين شتر عارضه خيز حاصل از جاذبه زمين ايجاد خواهد شد . پاهاي جلوشتر بيشتر مبتلا شده وخيز بيشتر بين كف پا ومفصل بخلق ايجاد خواهد شد ، درد در قسمت هاي پايين پاي شتر مبتلا شديد بوده وپاهاي شتر نسبت به عوارض مكانيكي حساس خواهد شد . اين گونه آسيب ها در شتر ممكن است عواقب وخيمي به دنبال داشته وبراي مدت قابل ملاحظه اي آن ها را براي كار كردن غير قابل استفاده سازد . تجويز نيترات پتاسيم به كاهش خيز كمك خواهد كرد . گردش دادن منظم روزانه به تمام شترها زماني كه از آن ها براي هيچ كاري استفاده نمي كنيم از اهميت ويژه اي برخوردار است . شترها را روزانه حداقل يك كيلومتر بايد راه برد .
شانزدهم - مسموميت دارويي
داروها همانطور كه داراي نقش بسيار مهمي در درمان بيماري ها مي باشند . چنانچه بطور صحيح و دقيق مورد استفاده قرار نگيرند خود مي توانند باعث ايجاد مسموميت و بروز عوارض سوء در شترها شوند وما در اين جا به بررسي مسموميت ناشي از برخي داروها در شتر مي پردازيم :
1 . داروهاي يد دار:
مثل يدور پتاسيم ، اين دارو از طريق دهان و يا تزريق وريدي جهت درمان بيماري اكتينوميكوز به كار مي رود . تجويز يدور پتاسيم بمقدار 6 تا 10 گرم در روز به مدت 7 تا 10 روز همراه با آب آشاميدني ، درماني طولاني ولي موثر است و اگر درمان بيش از اين مدت به درازا بكشد باعث بروز آثار مسموميت مي گردد . كه اين علايم عبارتند از : ريزش اشك ، بي اشتهائي و ظهور شوره .
2 .سورامين ( ناگانول) :
اين دارو سال ها است كه به عنوان داروي مناسب براي درمان بيماري سورا به كار مي رود . ميزان تزريق آن 10 تا 12 ميلي گرم براي هر كيلوگرم وزن دام به صورت داخل وريدي است . در صورت لزوم مي توان 15 روز بعد درمان را تكرار كرد . در هنگام مصرف معمولاً از محلول 10% دارو استفاده مي شود و مشاهده شده است كه تزريق داخل وريدي اين دارو باعث ايجاد لخته هاي خوني در سياهرگ ها Thrombophlebitis در محل تزريق مي گردد .
3 .تركيبات كيناپيرامين (Quina Pyramine) :
از جمله داروهايي است كه بر عليه بيماري سورا مورد استفاده قرار مي گيرد از اين گروه مي توان داروي كيناپيرامين سلفات را نام برد كه به نام انترسيد معروف است . اين دارو به صورت محلول و با نسبت 10% در آب سرد و به مقدار 5 ميلي گرم تزريق زير جلدي تجويز مي شود . تجويز دزهاي بالاي از دارو باعث مسموميت شترها خواهد شد .
معمولاً مسموميت در طي دو ساعت پس از تجويز دارو ديده مي شود و ممكن است شامل علايمي نظير : ريزش بزاق ، لرزش عضلات گردن و شانه ، عدم تطابق حركات ، تند شدن ضربان قلب و تنفس و در برخي موارد كولاپس و مرگ نيز ديده شود .
4- ميلارسوپرول Melarsoprol :
دارويي از گروه تركيبات ارسنيك است كه جهت درمان سورا به كار مي رود . دز دارويي آن در شتر ها 5/3 ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام است . اما استفاده از اين دارو به علت ايجاد مسموميت در شتران محدود است . (Schillnger & Rottcher 1984) .
5 . دي مينازن (برينيل ) :
دارويي از گروه دي آميدين است كه جهت درمان سورا به كار مي رود . اين دارو چنانچه در شتران به مقداري بيش از 5/3 ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام از راه تزريق عضلاني و يا زير جلدي استفاده شود باعث حدوث مسموميت شديد در آنان خواهد گرديد .
Leach (1961) معتقد است كه بيش از 7 ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام باعث مرگ خواهد شد .
Petrovskii & Khamiev (1977) در بررسي خود در مورد مسموميت دارو در يك گروه از شترهاي دو كوهانه كه داراي 25نفر شتر بوده و به ترپانوزوم نيا كولي اكيمووا مبتلا بودند مشاهده كردند كه استفاده از دارو به مقدار 5 ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام تزريق داخل عضلاني مي تواند جلو بيماري را بگيرد و هيچ گونه تأثيرات جانبي نيز نداشته باشد . در حالي كه دادن مقدار 7 ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام باعث ظهور عوارض مسموميت در ميان حيوانات گرديد .
6- كلريد ايزوميتاميديوم Isometam idium Chloride :
نام تجارتي آن سامورين است و دز آن يك ميلي گرم در هر كيلوگرم وزن دام از طريق تزريق عضلاني است ، اين دارو جهت درمان سورا به كار مي رود .
Balis & Richard (1977) اقدام به تحقيق و مطالعه در مورد تاثير اين دارو بر روي شترهاي بيمار اتيوپي نمودند و مشاهده كردند كه تجويز دزهاي بالاي اين دارو باعث حدوث ظهور مسموميت موضعي و توليد آبسه و كيست در محل تزريق مي گردد كه معمولا ً اين آبسه ها براي مدت طولاني باقي مي مانند و باعث نكروز بافت ها مي گردند و براي از بين بردن مسموميت اين دارو ، معمولا ً آن را به صورت مركب همراه با داروهاي ديگر مي دهند وداروهاي همراه عبارتست از 4% دكستران سلفات و 4% ايزوميتاميديوم كه به مقدار 5/0ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام داده مي شود و به تجربه ثابت شده است كه تزريق وريدي شترها با داروي ايزوميتاميديوم و به مقدار 1 يا 5/1 ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام ، منجر به فلج موقت مي گردد (Schillinger و همكارانش 1982) اما اگر به مقدار 2 ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن دام داده شود باعث بروز شوك شديدي در شترها خواهد گرديد . (Balis & Richard) .
7- سميلارسان Cymelarsan :
دارويي موثر و با تأثير سريع برعليه بيماري سورا است . ولي باعث نكروز در محل تزريق مي گردد . (Tager Kagan و همكارانش 1989) .
8- استريكنين Strychnine :
Sing & Vashishta (1977) معتقدند استفاده از اين دارو در درمان بيماري هاي شتر ممكن است به مسموميت با اين ماده منجر شود . چون حد فاصل بين دز درمان و دز سمي آن كم است وبه همين علت استعمال درماني آن محدود مي باشد .اين دارو فقط به عنوان مقوّي عصبي براي بهبود وضع رفلكس ها به كار مي رود .
حداكثر مقدار مصرفي كه در گاو و اسب باعث مرگ مي شود 400-250 ميلي گرم از راه تزريقي است . مسموميت با استريكنين باعث خواهد شد حساسيت در مقابل انعكاس و تشنجات كزازي بعد از يك دوره ابتدايي لرزش و سفت شدن عضلات افزايش يابد . از علايم مخصوص اين مسموميت كشيدگي پاها واسپاسم هاي كزازي است كه باعث خم شدن سرو پاها بطرف عقب مي گردد همچنين بيرون زدگي كره چشم در طول تشنج از علايم ويژه اين نوع مسموميت است . حمله حدود 4-3 دقيقه به طول مي انجامد و سپس توسط يك دوره انبساط ناقص كه با وقوع بيماري كوتاه تر مي شود تعقيب مي شود وعاقبت مرگ به علت فلج دستگاه تنفس حادث خواهد شد .
استريكنين به سرعت اثر سمي خود را از دست داده و از بدن دفع مي شود و آرام كردن شتر مبتلا با داروهاي بي حسي از جمله باربيتورات يا كلرال هيدرات براي مدت كاملا ً طولاني ممكنست مسموميت را درمان نمايد . مصرف خوراكي كلرال هيدرات 30- 15 گرم به ازاي هر نفر شتر مي باشد .
9- نتروكسي نيل Nitroxynil :
از اين دارو جهت درمان ابتلاي شتران به مگس هاي بيني سيفالوپينا تيتيلاتور استفاده مي شود . Delavenay (1978) اظهار مي دارد كه تزريق زير جلدي نتروكسي نيل به ميزان mg/kg 10 وزن دام ،بر عليه سيفالوپينا تيتيلاتور فعال بوده است اما ميزان،/mg/kg 50 آن كشنده است .
محصولات مرتبط :
بسته آموزشی پرورش شتز
سی دی آموزشی پرورش شتر
طراحی سوله
مقالات مرتبط :
پرورش شتر (1)
پرورش شتر (2)
مدیریت پرورش شتر در ایران
درآمدی برشناخت نژادهای شتردر ایران
خصوصیات شتران گوشتی ، شیری، سواری
تغذیه شتر
برآورد سن شتر
احتیاجات غذایی شتر
نحوه کشتار شتر
طاعون شتر
بیماریهای درونی شتر (2)
طرح پرورش شتر
انواع نژادهای شتر در ایران
تعیین سن شتر
| .: نظر شما در مورد این مطلب:. |
|
|
|
درباره ما
تماس با ما