احتیاجات غذایی شتر

مقدمه :
شتر جزو حیوانات نشخوار کننده کاذب Pseudoruminants دسته بندی می شود ، چرا که دستگاه گوارشی آن از دستگاه گوارشی نشخوارکنندگانی نظیر گاو وگوسفند متفاوت است واین تفاوت در دو جا دیده می شود ، تفاوت اول در وجود دو منطقه ای غده ای در سطح خارجی شکمبه است که هر کدام از آن ها از لحاظ تشریحی به کیسه های غده ای شکلی تقسیم می گردند که دریچه آن ها از عضلات منقبض شونده قوی تشکیل شده وحاوی مایعی مخاطی است که شکل وترکیب آن از سایر محتویات شکمبه متفاوت است . تفاوت دوم اتصال معده سوم یا هزار لا Omasum با معده چهارم یا شیردان Abomasum است که آن را به صورت بافتی لوله ای شکل ودراز در آورده که حاوی تعداد زیادی از غدد ترشحی است که مواد مخاطی واسید کلریدریک ترشح می کنند ( Hansen and Schmidt , Nielsen 1957 , Bohlken 1960 ) .
علی رغم این دسته بندی واختلاف موجود در برخی از وظایف دستگاه گوارشی ، با این همه شتر از نظر فیزیولوژی وغذایی ، یکی از نشخوار کنندگان به شمار می رود ، زیرا که همانند سایر نشخوار کنندگان در آغاز به نشخوار غذای مصرفی پرداخته وسپس به عملیات تخمیر وهضم ریزبینی می پردازد .
شترها با توجه به نوع مرتع وفصل چرا وفراوانی پوشش گیاهی ، گونه های گیاهی مختلفی را مورد استفاده قرار می دهند ( Knoess 1976, Matharu 1966 ; Wardeh 1988 ; Mukasa – Mugerwa 1981 ; Newman 1989 ; Gauthier – pilters , 1979 ) وبه چرای درختچه ها ودرختان بلند در مناطق ساوانا در آفریقا می پردازد ، ودرختچه ها تقریباً 5/47 % از غذای آنان را تشکیل می دهد ، این در حالی است که درختان در حدود 9/29 % وگونه های علفی 2/11 % و گیاهان پهن برگ در حدود 3 / 11 % از غذای این دام را تشکیل می دهد ( Field 1979 ) . در بررسی به عمل آمده دیگری ، گیاهان برگ پهن در حدود 53 % وگیاهان علفی در حدود 26 % ودرختچه ها در حدود 22 % غذای شترهای موجود در مرکز « وادی العزیب » در شرق سلمیه در بادیه سوریه را در آغاز فصل بارندگی تشکیل می دهند ( Wardeh , 1988 ) . اما در فصل بهار اکثر غذای شترها را درختچه هایی نظیر Noea Mucronata و آرتمسیا Artemisia Herba alba و Achillea membranacea تشکیل می دهند اما در فصل تابستان بیشتر غذای شتر را گیاهان Noea Mucronata تشکیل می دهند (Wardeh 1988 ; Nasser .et.al 1985 ) .
شتر ها به علت رفتار تغذیه ای خود مسافت های زیادی را در مراتع طی می کنند ، این حیوانات برخلاف گاوها همیشه بین آبشخورها ومناطق چرا ، در حال رفت وآمد هستند ( Dahl & Hjort 1976 ) واین امر باعث می شود که این حیوانات از یک سو به غذای کافی ومورد نیاز خود دسترسی داشته باشند واز سوی دیگر باعث تخریب مرتع واز بین رفتن محیط زیست پیرامون خود نشوند . شترها برای تأمین غذای مورد نیاز روزانه خود به شش تا هشت ساعت چرا در مراتع خوب احتیاج دارند ( Williamson & payne 1978 ; Matheru 1966 ) این مدت در مراتع فقیر به دوازده ساعت در روز می رسد ( Gauthier - pilters , 1974 ) .
شتر در محیط زیست طبیعی خود بر خوردن گیاهان شورپسند وخار دار که میزان الیاف فراوان ودرصد پروتئین کم دارند اصرار می ورزد ( Bremaud & pagot ,1926 ) ، به همیت علت بسیاری را اعتقاد براین است که شترها در برنامه های غذایی خود از علوفه ای با ارزش غذایی پایین استفاده می کنند ، واین امر دو بعد دارد ، اول این که شترها در مراتع فقط سراغ این نوع علوفه می روند ، و دوم این که آن بخش مصرفی از علوفه ارزش غذایی کمتری دارد . برخی نیز معتقدند که بر اساس شواهد موجود شتر با انتخاب بخش های مغذی ومناسب گیاهان ، غذایی با ارزش بالا را ترجیح داده ومورد مصرف قرار می دهند (Gauthier – pilters & Dagg , 1981 ) ودر شرایط تغذیه برنامه ریزی شده ، مشاهده شد که بر خلاف گوسفندان ، شترها علوفه خشبی نگهدارنده مخصوص گاوها را مصرف نمی کنند (Farid .et.al , 1979 ) واز سوی دیگر شترها از جهت هضم ماده خشک والیاف خام برگوسفندها برتری دارند ، ولی در هضم پروتئین خام از گوسفندها ضعیف تر به شمار می آیند . هم چنین شترها از جهت نسبت هضم ماده خشک حتی در شرایط کاهش نسبت نیتروژن در جیره روزانه بر گوسفندها برتری دارند (Farid .et.al , 1986 ) واین امر هرچند به صورت جزئی ، نشان دهنده برتری شترها در زمینه صرفه جوئی در بیرون راندن نیتروژن با ادرار وبازجذب مجدد آن به بدن وبازگرداندن آن به شکمبه برای مصرف مجدد آن می باشد (Farid .et.al , 1979 ) .
متاسفانه تا کنون مطالعات نوینی در باره تغذیه شتر همانند آن دسته از مطالعات که بر روی دام های اهلی دیگر انجام شده صورت نگرفته است وعلت این امر سیستم پرورش پراکنده شتر ودشواری رفتار با این دام در مقایسه با سیستم های نوین دامپروری دام های دیگر می باشد ویکی دیگر از علل این امر عدم توجه کافی به توسعه شتر داری ویا حتی توسعه مناطق پرورش این دام در طی دهه های گذشته می باشد . قابل ذکر است که برخی از مطالعات بر روی تغذیه این دام تنها شامل چند توصیه برای تغذیه تکمیلی آن در تحت شرایط پرورشی معین بوده است . پس از تأسیس شبکه مطالعات وتحقیقات شتر در سازمان منطقه ای « اکساد » در برخی از کشورهای عضو این سازمان مطالعاتی تخصصی در زمینه برآورد احتیاجات غذایی شتر صورت پذیرفت .
مقاله حاضر بر اساس یافته های جدید در طی سال های اخیر ومیزان علوفه مصرفی در مراتع وارزش غذایی آن وضریب هضمی دام وبا مدنظر قرار دادن احتیاجات غذایی در دام های دیگر مخصوصاً گاوها در مناطق گرم وکویری (Kearl 1982 ) وفرضیه های مطرح شده از طرف ویلسون در زمینه شتر (Wilson ,1984 ) تدوین شده وپایه ای اولیه برای برآورد احتیاجات نگهداری وتولید شتر از نظر پروتئین وانرژی می باشد .

احتیاجات غذایی شتر

اولاً ـ ماده خشک مصرفی :
شترها با توجه به فصل چرا ووضعیت مرتع مورد استفاده روزانه مدت درازی را که بالغ بر 6 تا 12 ساعت است به چرا می پردازند ودر این مدت در حدود 50 تا 55 کیلو گرم علوفه مصرف می نماید ( Gauthier-pilter &Dagg ,1981 Gauthier – pilter ,1979 ) واین مقدار علوفه در حدود 11 تا 12 کیلوگرم ماده خشک دارد (Wardeh,1988 ) که این مقدار معادل 54/2 % وزن شتری که به طور میانگین 500 کیلوگرم وزن دارد می باشد ویا به زبان دیگر معادل 104 گرم ماده خشک برای هر کیلوگرم وزن زنده دام (0.75 gm ) می باشد . ودر صورت تفاوت بین نسبت ماده کنسانتره و علوفه خشبی در جیره های نگهدارنده مشخص گردید که شترها از خوردن جیره های حاوی علوفه خشبی خودداری می کنند وباید نسبت انرژی متابولیزه ( ME ) در ماده خشک مصرفی نباید از 2.00 مگاکلری در هر کیلوکالری در یک کیلوگرم ماده خشک کمتر باشد( Farid et al.1985 ) میزان میانگین مقدار ماده خشک مصرفی در همه جیره ها بین 64.8 تا 52.8 گرم ماده خشک در هر کیلوگرم از وزن زنده دام بود که این مقدار معادل تقریباً 1.02 % از وزن زنده دام های آزمایشی با وزن 576 تا 582 کیلوگرم بود واین میانگین در مقایسه با مصرف علوفه گاو وگوسفند کمتر است ، ودر صورت دادن جیره های فقیر حاوی کاه ویونجه وبرسیم مصری به میزان جیره نگهدارنده گاوی ، به شترها مشاهده گردید که شترها نمی توانند جیره داده شده را مصرف نمایند و حتی به جیره نگهدارنده خود دست یابد ( Farid et.al 1979 ) ، اما همین شترها توانستند بر جیره  حاوی یونجه وکمی کاه که میزان انرژی متابولیزه آن بالغ بر 2.00 مگا کالری در هر کیلو گرم ماده خشک بود تغذیه نمایند ، علی رغم این که میزان مصرف علوفه که معادل 32.4 گرم ماده خشک در هر کیلو گرم از وزن زنده دام ویا معادل 0.68 % از وزن زنده دام بود ، کاهش یافته بود .
از آن چه گفته شد وبا توجه به اطلاعات فعلی ومطالعات انجام شده در خصوص توانایی شتر در مصرف غذا وعوامل موثر برآن ، نتیجه می گیریم که هنگام جیره نویسی برای شتر میزان انرژی متابولیزه جیره از 2.00 مگا کالری در یک کیلوگرم ماده خشک جیره کمتر نباشد واین که میزان علوفه از 2.5 % وزن جیره بیشتر باشد مگر آن که جیره دارای میزان نسبتاً زیادی از کنسانتره باشد ویا این که میزان انرژی متابولیزه آن بیشتر از 2.6 مگا کالری در هر کیلو گرم وزن ماده خشک باشد (Wardeh et .al 1989 ) .

ثانیاً – انرژی نگهدارنده :
1 – انرژی : میانگین انرژی متابولیزه ، در شترهای ماده ای که 576 تا 582 کیلوگرم وزن داشتند وجیره غذایی حاوی احتیاجات نگهداری گاو را مصرف می کردند ورشد روزانه آن ها معادل 200 گرم بود چیزی در حدود 467 کیلوژول از انرژی متابولیزه برای هر کیلوگرم وزن زنده دام بود ( Farid et.al 1985 ) ومیانگین آن معادل 493.7 کیلوگرم انرژی متابولیزه برای هر کیلو گرم وزن زنده گاوها در مناطق استوایی بود ( Kearl ,1982 ) .با حذف یکی از فاکتورهای مرتفع ، این میانگین ، با توجه به احتیاجات نژادهای گاو اروپایی ، به 468.5 کیلوژول کاهش می یابد ( Wilson , 1984 ) واین عدد میانگین بالایی است وبه همین علت همان طور که در جدول شماره 1 می بینیم در هنگام محاسبه احتیاجات نگهدارنده شتر عدد 435.1 کیلوژول انرژی متابولیزه برای هر کیلوگرم وزن زنده دام محاسبه می گردد ( Wardeh et.al 1989 )

2 . پروتئین :
هنگامی که به شترها 2.60 گرم پروتئین قابل هضم Digestible Protein به ازای هر کیلوگرم وزن زنده داده شد ، مشاهده گردید که میانگین رشد آن ها کم بوده وبالانس نیتروژنی آن ها مثبت است ( Farid et al , 1985 ) . میزان میانگین احتیاجات نگهداری پروتئین قابل هضم برای گاوهای مناطق خشک 2.86 ( Kearl 1982 ) ، 2.84 ( Ranjhan 1980 ) . می بارد همان طور که در جدول شماره 1 می بینینم ، برای محاسبه احتیاجات نگهداری پروتئین در شتر ،مقدار 2.70 گرم پروتئین قابل هضم برای هر کیلوگرم وزن زنده در نظر گرفته شده است ( Wardeh et .al 1989 ) .

ثالثاً ـ احتیاجات شترهای ماده در دوره آبستنی :
1 . انرژی :
دوره آبستنی شتر ماده از 12 ماه تا 13 ماه به درازا می کشد ومیانگین آن 12.5 ماه می باشد ، وبا توجه به احتیاجات غذایی سایر دام های اهلی نظیر گاو وگوسفند وبز وضرورت افزایش آن در سه ماهه آخر ابستنی به طوری که به حدود 50 % احتیاجات نگهدارنده برسد ، این قاعده در مورد شتر نیزمراعات شده است .
در محاسبه احتیاجات دوره آبستنی شتر ماده چنین فرض شد که میزان افزایش احتیاجات نگهدارنده در ماه های نهم ودهم آبستنی در حدود 20 % ودر ماه یازدهم تا هنگام زایمان وبه مدت دو ماه ونصف تقریباً در حدود 50 % باشد ( جدول شماره 2 ) ( Wardeh et.al 1989 ) .

2 . پروتئین :
گاوها در دوره رشد ونمو روزانه تقریباً به 400 گرم پروتئین قابل هضم ودر مناطق خشک وکویری روزانه به 800 گرم پروتئین قابل هضم برای تأمین نیازهای خود احتیاج دارند ومطالعات صورت گرفته نشان می دهد ( Kearl 1982 ) که رابطه بین میزان احتیاجات پروتئین قابل هضم نسبت به انرژی متابولیزه ثابت بوده وبین 21 تا 28 گرم پروتئین قابل هضم برای هر مگا کالری انرژی متابولیزه می باشد . همان طور که در جدول شماره 2 می بینینم ، در محاسبه احتیاجات پروتئین شتر در دوره آبستنی میانگینی معادل 26 گرم پروتئین قابل هضم برای هر مگا کالری در نظر گرفته شده است . اما در خصوص شترهای ماده جوان و رو به رشد که اولین دوره آبستنی خود را می گذرانند باید روزانه 200 تا 250 گرم پروتئین قابل هضم به احتیاجات آن ها افزود تا رشد طبیعی آن ها دچار اختلال نشود ( Wardeh et.al 1989 ) .

رابعاً ـ احتیاجات شترهای ماده در دوره شیردهی :
1 . انرژی :
شیر شتر به طور متوسط ، دارای 13.0 % مواد خشک کلی ( Total Solids ) و 4.15 تا 4.33 % چربی و 3.4 % تا 4.0 % پروتئین و 4.2 % تا 4.5 % لاکتوز و 0.7 % تا 0.8 % خاکستر می باشد ( Wardeh et. Al 1989 , Farid 1980 , Wilson 1984 ) واز این داده ها می توان میزان احتیاجات غذایی مورد نیاز برای تولید یک کیلوگرم شیر با میزان میانگین چربی 4.2 % را محاسبه کرد که در حدود 1.2 مگا کالری انرژی متابولیزه و 55 گرم پروتئین قابل هضم و2.7 گرم کلسیم و2 گرم فسفر خواهد بود . علاوه برآن احتیاجات نگهدارنده شترهای شیرده نیز همانند گاوهای شیرده باید در حدود 12 % افزوده شود ودر نتیجه احتیاجات نگهداری شترهای شیرده همان طور که در جدول شماره 2 می بینیم ، با این فرض که هر شتر ماده روزانه 5 کیلو گرم شیر تولید می کند ، در حدود 487.4 کیلوژول انرژی متابولیزه برای هر کیلوگرم وزن زنده دام ( کیلوگرم 0.75 ) خواهد بود . هم چنین ضروری است در شترهای ماده ای که برای اولین بار آبستن شده اند میزان احتیاجات نگهدارنده وانرژی را در خلال اولین دوره شیردهی به میزان 20 % ودر خلال دومین دوره شیردهی به میزان 10 % افزایش دهیم .( Wardeh et.al 1989 ) .

2 . پروتئین :
میزان احتیاجات غذایی پروتئین مورد نیاز شترهای شیر ده براساس 55 گرم پروتئین قابل هضم برای هر کیلوگرم شیر تولیدی در نظر گرفته شد ومی دانیم که احتیاجات نگهدارنده پروتئین در دروه شیر دهی افزایش نمی یابد ، اما با این همه میزان پروتئین قابل هضم شترهای ماده در اولین دوره آبستنی را به میزان 20 % ودر دومین دوره آبستنی را به میزان 10 % افزایش داده ایم ( جدول شماره 2 ) .

خامساً ـ احتیاجات غذایی شتر در مرحله نمو :
1 . انرژی :
میزان احتیاجات غذایی شتر به وزن 570 کیلوگرم که به طور متوسط روزانه مابین 200 تا 220 گرم رشد می کند در حدود 48.1 کیلوژول انرژی متابولیزه برای هر کیلوگرم از وزن زنده رشد است ( Farid et.al 1985 ) واین میزان احتیاجات در صورت افزایش سرعت رشد وبه علت افزایش ذخیره چربی ، افزایش خواهد یافت . این داده ها با داده هایی که (Kearl 1982 , Ranjhan 1980 ) در خصوص میزان احتیاجات رشد در گاوهای مناطق حاره داده اند وبالغ بر 36.5 کیلو ژول برای هر گرم رشد در گاوهای 200 کیلو گرمی است همخوانی دارد واین احتیاجات در گاوهایی که 500 کیلوگرم وزن دارند به میزان 62.3 کیلو ژول برای هر گرم نمو افزایش می یابد .
با توجه به این که میزان احتیاجات برای یک گرم رشد با توجه به احتلاف سن ووزن ومیانگین روزانه رشد با یکدیگر متفاوت است ، پس ضروری بود که این مسأله را در محاسبه احتیاجات مذکور در جدول شماره 4 در نظر گرفت ( Wardeh et.al.1989 ) .

2 . پروتئین :
معادله ذکر شده در مقاله (Gentsch et .al 1975 ) برای برآورد احتیاجات پروتئین گاوها به منظور رشد در مناطق حاره مورد استفاده قرار گرفته است که در این رابطه وزن حیوان وسرعت رشد مد نظر قرار گرفته است وعلی رغم این که این معادله  نتایجی بالاتر از میانگین می دهد ، اما به هرحال فعلاً تنها مرجع موجود در این زمینه می باشد واز آن برای بیان نتایج در جدول شماره 4 استفاده شده است .
احتیاجات روزانه (گرم پروتئین قابل هضم ) = 0.218 میانگین رشد روزانه به گرم + 0.6631 وزن زنده دام به کیلوگرم ـ 0.001142 ضریب وزن حیوان به کیلوگرم .

محصولات مرتبط :

بسته آموزشی پرورش شتز

سی دی آموزشی پرورش شتر

طراحی سوله

مقالات مرتبط :

پرورش شتر (1)

پرورش شتر (2)

مدیریت پرورش شتر در ایران

درآمدی برشناخت نژادهای شتردر ایران

خصوصیات شتران گوشتی ، شیری، سواری

تغذیه شتر

برآورد سن شتر

نحوه کشتار شتر

طاعون شتر

بیماریهای درونی شتر (1)

بیماریهای درونی شتر (2)

طرح پرورش شتر

انواع نژادهای شتر در ایران

تعیین سن شتر