زرشک

نام انگلیسی:Barberry

نام علمی:Berberis vulgaris

تیره:Berberidaceae

شرح:درختچه ای خاردار به ارتفاع ۱ – ۳ متر و دارای شاخه های شکننده است. شاخه های کوتاه یا جوان آن دارای برگهایی به وضع متناوب یا تقریبا فراهم است. کناره برگ آن دندانه هایی منتهی به خارهای ریز و نازک دارد. گل آن که در اردیبهشت و خرداد ظاهر می شود، به رنگ زرد زیبا و مجمتع به شکل خوشه های آویخته است. میوه آن کوچک، قرمزرنگ و بیضوی است و مزه اش ترش ( ملایم ) دارد.

قسمت های مورد استفاده: از تمام قسمت های این گیاه ( پوست، ریشه، ساقه و میوه ) برای درمان استفاده می شود. پوست ساقه را در سایه می خشکانند.

زیستگاه و گردآوری: این درختچه در جنگل های اروپا و آسیا یافت می شود.

ایران:زرشک در نواحی شمالی ایران، آذربایجان، ارتفاعات البرز، رودبار، جنگل کندوان، مازندران، خراسان و بسیاری دیگر از نواحی ایران می روید.

ترکیبات و اثر: برگ، چوب و پوست این گیاه دارای آلکالوییدی به نام بربرین است ولی مقدار آن در پوست بیشتر است. علاوه بر این در جوانه ها و ریشه های آن مقداری قند، مواد رزینی موسیلاژی و پکتینی وجود دارد.

مصرف: ریشه و پوست ساقه این گیاه از داروهای تلخ بیشمار می آید و دارای اثر مقوی، صفرابر و مسهل است. از پوست ثانوی ریشه و ساقه زرشک که از نظر درمانی با ارزش است در خونریزیهایی که در فواصل قاعدگی رخ می دهد استفاده می شود. میوه زرشک دارای مقادیر زیادی ویتامین C است که از لیموترش بیشتر است و به همین جهت در درمان بیماری آسکوربوت از آن استفاده می شود. یکی از مهمترین خواص آن خاصیت انقباض عروق بخصوص عروق رحمی است. امروزه از زرشک برای معالجه ناراحتیهای کبد و گرفتگیهای صفراوی استفاده می شود و بنابراین برای کسانی که از درد کیسه صفرا بشدت رنج می برند یکی از با ارزشترین داروهاست. معمولا برای این مصارف از دم کرده زرشک استفاده می شود. میزان مصرف گرد ساقه آن ۴/۱ قاشق مرباخوری چندین بار در روز است.

خواص درمانی گیاه زرشک

Barberry

مصرف طبی زرشك به دوره ی مصر باستان می رسد كه فراعنه و ملكه ها، این گیاه را با تخم رازیانه به منظور درمان طاعون مصرف می كردند.

پوست، ریشه و ساقه این گیاه خاصیت درمانی دارد. ریشه و ساقه این گیاه زرد رنگ است و اروپایی ها و آمریكای شمالی برای رنگ آمیزی لباس از آن استفاده می كردند. اما تركیبات موجود در پوست گیاه زرشك، آن را به یك گیاه درمانی تبدیل كرده است.

پوست این گیاه حاوی آلكالوئیدهایی است كه مهم ترین آنها Berberine است. این آلکالوئیدها خواص آنتی بیوتیكی (ضد باکتری و ضد عفونت) دارند و سبب تحریك بخش هایی از سیستم ایمنی بدن می شوند. برای پی بردن به این اثر، قطره ای زرشك را روی زبان خود بگذارید، خواهید دید دهان شما آبكی می شود. به گفته كارشناسان طب گیاهی، آبکی شدن دهان سبب می شود كه بدن بتواند با عفونت مبارزه كند.

انواع عفونت هایی كه زرشك می تواند در درمان آنها مؤثر واقع شود عبارت است از: عفونت گلو، مجاری ادراری، مجاری معده ای- روده ای، ریه ها، عفونت های مخمری و اسهال.

دكتر محمد دریایی، متخصص تغذیه و علوم زیستی گفت:‌ پوست، ریشه و ساقه زرشك در درمان ناراحتی های كلیوی و سنگ های ادراری و برای تحریك فعالیت های معده و كبد استفاده می شود.

وی افزود: از پوست گیاه زرشك برای مشكلات جریان خون استفاده می شود و حتی اثر سمی روی انگل سالك دارد و در درمان یرقان، مالاریا، درمان كیسه صفرا به كار می رود.

این متخصص تغذیه و علوم زیستی در ادامه تصریح کرد: این گیاه منقبض كننده طحال بوده و اثر ضد تهوع دارد، اما استفاده مقدار زیاد آن باعث اسهال و حتی فلج مركز تنفسی می شود.

وی خاطر نشان كرد: مصرف زرشك دو گرم در طول روز و به مدت سه بار توصیه می شود و مصرف بیش از اندازه آن می تواند مشكلات زیادی ایجاد كند.

معرفی گیاه زرشک

زرشك درختچه ای است دارای ساقه ای خاردار كه ارتفاع آن تا 4 متر نیز می رسد. چوب این درخت قهو ه ای ، قرمز و یا زردرنگ می باشد. برگ های آن بیضی شكل با دندانه های اره ای و گل های آن خوشه ای و زردرنگ است.

شاخه های زرشك تیغ زیادی دارد. میوه ی زرشك قرمز رنگ، گوشتی، بیضی شكل و دارای طعمی ترش است.

قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه ، پوست ریشه و ساقه ، برگ، گل و میوه آن است.

انتهای بهار و ابتدای تابستان، فصل شکوفه دادن بوته زرشک است. غنچه‌های آن زرد رنگ است که در فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود می‌گیرند.

زرشک بومی مناطق معتدل و نیمه استوایی اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی می‌باشند. کشور ایران بزرگ ترین تولیدکننده زرشک در دنیا می‌باشد که در این میان استان خراسان جنوبی با در اختیار داشتن نزدیک به 97 درصد از اراضی زیر کشت این محصول، تولید 95 درصد از زرشک دنیا را در اختیار دارد.

تركیبات گیاه زرشک:

در این گیاه آلكالوئیدهای بربرین Berberine ، اكسیاكانتین Oxyaconthine ، بربامین Berbamine وجود دارد. مقدار آلكالوئیدها در پوست ریشه زرشك بیشتر از قسمت های دیگر این گیاه است.

زرشك گونه های مختلفی دارد كه مهم ترین آنها زرشك بی هسته و زرشك با هسته (دارای دو هسته) می باشد.

خواص میوه زرشك

زرشك از نظر طب قدیم ایران سرد و خشك است. میوه زرشك خواص زیر را درد:

- قابض است.

- تقویت كننده قلب و كبد است.

- بواسیر خونی را درمان می كند.

- خونریزی را برطرف می كند.

- برای برطرف كردن بیماری های كبدی مفید است.

- زرشك صفرا آور بوده و در درمان سنگ كیسه صفرا بسیار مؤثر است.

- دم كرده زرشك را برای برطرف كردن ناراحتی های دهان غرغره كنید.

خواص ریشه و ساقه زرشک

- صفرا بر و مسهل است.

- كبد را پاك و تقویت می كند.

- اعمال دستگاه گوارش را منظم می كند.

- سوء هاضمه را از بین می برد.

- بی اشتهایی را برطرف می كند.

- برای رفع یبوست مفید است.

- در درمان یرقان و زردی موثر است.

- نقرس و روماتیسم را برطرف می كند.

- خانم هایی كه بین دو عادت ماهیانه خونریزی دارند، باید برای برطرف كردن آن از ریشه و ساقه زرشك استفاده كنند.

- آنهایی كه مبتلا به ورم طحال هستند، می توانند برای معالجه از این گیاه كمك بگیرند.

- واریس را درمان می كند.

- برای معالجه بواسیر نافع است.

- برای برطرف كردن سوزش ادرار مفید است.

- فشار خون را پایین می آورد.

- برای شستشوی چشم می توانید از جوشانده ریشه و ساقه زرشك استفاده كنید.

خواص برگ زرشك

- آب آوردگی بدن را برطرف می كند.

- اسهال های مزمن را درمان می كند.

- برگ زرشك دارای مقدر زیادی ویتامین C می باشد، بنابراین در درمان بیماری اسكوربوت مفید است.

- جویدن برگ زرشك، باعث محكم شدن لثه و دندان می شود.

- در موقع آنژین و گلودرد، دم كرده برگ زرشك را غرغره كنید.

طرز استفاده:

جوشانده زرشك :

مقدار 10 تا 20 گرم پوست ریشه یا ساقه و یا میوه زرشك را در یك لیتر آب ریخته و آن را به جوش آورید. سپس آن را از روی اجاق بردارید و بگذارید برای مدت 10 دقیقه بماند. این جوشانده را صاف كرده و با شكر یا عسل شیرین كنید.

مقدار مصرف روزانه آن سه فنجان، در فاصله بین غذاهاست.

تنتور زرشك :

این تنتور را می توانید از فروشگاه های گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه ها خریداری كنید. مقدار مصرف آن 10 تا 20 قطره، سه بار در روز می باشد.

دم كرده زرشك :

مقدار 40 گرم زرشك را در یك لیتر آب جوش ریخته و بگذارید مدت 10 دقیقه بماند. سپس آن را با شكر یا عسل مخلوط كنید.

مقدار مصرف آن سه فنجان در روز و در فاصله بین غذاهاست.

مضرات :

- مصرف مقدار زیاد زرشك و یا ریشه و ساقه و برگ آن برای زنان حامله مناسب نیست، زیرا رحم را تحریك می كند و ممكن است باعث سقط جنین شود.

- مصرف زیاد این گیاه به مدت طولانی می تواند سبب ناراحتی معده و روده ها شود و جذب ویتامین های گروه B را در بدن مختل كند.

مطالب مرتبط :

خواص گیاهان دارویی (بخش اول)

تبیان

پایگاه جامع اطلاع رسانی پزشکان ایران

باشگاه خبرنگاران

ایران مانیا

ویکی پدیا