در ایران که یکی از هفت کشور آسیایی است که بیشترین گیاهان دارویی را دارد این گرایش وجود داشته است و در سه دهه گذشته شاهد روند رو به رشد مردم در زمینه استفاده از این داروهای گیاهی و احیای طب سنتی هستیم.
براساس آمار موجود در کشورمان نیز بیش از ۱۳۰ نوع داروی گیاهی وجود دارد و منشأ اصلی آنها گیاهان هستند.
جایگاه داروهای گیاهی از یک سال پیش در کشور با تحولات علمی- تخصصی نظاممندتر شده است. تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تأسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد درمانگاهها و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشکان و داروسازان نمادی از تحول و نظامپمندی نسبت به جایگاه طب سنتی ایران و درمان دارو گیاهی است.
امروزه تخمین زده میشود که ۷۵ هزار گیاه دارویی در سراسر جهان وجود داشته باشد و تاکنون ۵۰۰۰ داروی گیاهی توسط صنایع دارویی جهان ساخته و به بازار عرضه می شود.
این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر دارند و یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسلها بودهاند.
طبق برآوردها در حال حاضر ۷۵۰ هزار گیاه گلدار یا دانه دار در زمین یافت میشود و تاکنون ۳۰۰ هزار گیاه در جهان شناسایی شدهاند.
قاره آمریکا با دارا بودن ۱۳۸ هزار گونه گیاهی از جمله منابع غنی گیاهان در جهان است و این در حالی است که قاره آسیا دارای ۱۲۳ هزار گونه گیاهی است. در بین کشورهای آسیایی بیشترین تعداد و تنوع گونهها متعلق به کشورهای چین، اندونزی، هند، برمه، تایلند، مالزی و ایران است.
در حال حاضر استفاده از گیاهان دارویی در موارد مختلف همچون طب کنونی، طب سنتی یا بهتر بگوییم طب مزاجی یا طب اخلاطی کاربرد دارند.
در ایران نیز گیاهان دارویی متنوعی وجود دارد که به اعتقاد بسیاری از پزشکان و کارشناسان علوم گیاهی میتوان از آنها در چرخه درمان استفاده کرد و بر ای مثال گرانترین گیاه جهان یعنی زعفران در ایران میروید.
در مورد پزشکی ایران باستان اطلاعات زیادی برجای نمانده، لیکن بهنظر میرسد در قلمرو گسترده هخامنشیان تشکیلات پزشکی منظمی وجود داشته است و ظاهراً مفهوم "اخلاط رابعه" که مبنای طب بقراطی میباشد از ایران باستان به یوانان راه یافته است. انتقال مذکور به دنبال حمله اسکندر به ایران و طی دوران سلوکی صورت پذیرفته است. طب ایرانی در دوره اشکانی آمیختهای از طب یونانی در دوره اشکانی آمیختهای از طب یونانی و طب زرتشتی بود. برخی پزشکان نامور عصر مذکور از قبیل آزوتکس و فرهاته (فرهاد) بر همین منوال عمل مینمودند. این روند تا زمان ساسانیان نیز ادامه یافت و آموزههای پزشکی ملغمهای از مکاتب طب یونان، هند و نیز تعالیم زرتشتی بود.
در این دوران رئیس کل بهداری کشور به نام "درذستبد= درستبد" خوانده میشد. در همین دوران دانشگاه و بیمارستان "گندی شاپور" در شمالغربی خوزستان تأسیس گردید که در دوران انوشیروان به حداکثر اعتلا رسید. در دانشگاه مذکور اساتید یونانی، سریانی، هندی و ایرانی به تدریس اشتغال داشته، کتابهای گوناگون را به زبان پهلوی در میآوردند. پزشکان نامور قرون نخستین اسامی از قبیل حنین بن الحق، سهل بن شاپور، عیسی بن مهاربخت، عیسی بن شهلافا، یوحنابن سرافیون، داویدبن سرافیون و نیز اعضای خاندانهای بختیشوع و ماسرجویه که در مباحث بعدی بدانها اشارت خواهد رفت، عموماً از دست پروردگان همین دانشگاه بودند.
بنیانگذار طب یونانی اسکولاپیوس میباشد که احتمالا یک شخصیت نیمه تاریخی نیمه افسانهای واجد جنبه الهی بوده است. بقراط پزشک یونانی ( ۳۵۷-۴۶۰ ق.م) که عموماً او را بنیانگذار دانش پزشکی میدانند، بر طب رومی و نیز طب رایج در قرون وسطی تأثیرعمیقی گذارد. گرچه شهرت وی بهدلیل آثار فصیح به جا مانده از او(از قبیل"سوگند نامه بقراط" و یا کتاب همه گیری=Epidemy) میباشد، لیکن نسخهها، روشهای تجویز، و برنامههای دارویی ابداع شده توسط وی نیز نقش عمدهای در شهرت او دارند. نکته جالب توجه آن است که درخت چنار تناوری که امروزه نیز بر مزار این دانشمند بزرگ در ایالات آی آرسا واقع در شمال یونان، سایه افکنده، همان درختی است که وی در زمان حیاتش در سایه آن به تدریس طب میپرداخته است.
نخستین رساله مکتوب و مدون در زمینه گیاه شناسی دارویی مقارن ظهور تمدن یونان توسط تئوفر است (۲۸۵-۳۷۰ ق.م) ارائه شد. این رساله با عنوان تاریخچه گیاهان بود و گرچه نمایانگر تلاش ارزنده نویسنده در ارائه یک موضوع مهم با انسجام علمی لازم میباشد، ولی در عین حال نشانگر مرزهای محدود کار مؤلف است که خود ناشی از محدودیت اطلاعات و دانش موجود در زمینه گیاهان دارویی در آن زمان بوده است. باز این وجود در کتاب مزبور علاوه بر مطالب جالب توجه در زمینه گیاهان دارویی مختلف برای نخستین بار به سرخسهایی اشاره شده که بهعنوان داروی ضد کرم به کار میرفتهاند. همچنین در این کتاب برای اولین بار تفاوتهای بین فلفل گرد و دراز بیان شده است. از قضا مطالعه این کتاب چندان آسان نیست، زیرا نامهای گیاهان مذکور در این کتاب با اسامی رایج و امروزی آنها کاملاً متفاوت است و این موضوع بازشناسی آنها را سخت مشکل میکند.
به هر حال کتاب طبی تدوین شده توسط پدانیوس دیوسکوریدس اهمیت بیشتری دارد. وی در قرن اول میلادی (سالهای ۹۰-۴۰ میلادی) میزیست و جراح ارتش نرون بود. حین سفرهای نظامی به بررسی گیاهان و جانوران برخی مناطق از جمله ایتالیا، یونان، آسیای صغیر ، اسپانیا و فرانسه پرداخت و تعداد متنابهی از نمونههای معدنی، گیاهی و جانوری را جمعآوری نمود و درهر فرصت ممکن به تحقیق پیرامون خواص درمانی نمونههای جمعآوری شده پرداخت.
اثر مذکور در ۵ جلد به رشته تحریر در آمده و حاوی تمام اطلاعات مربوط به دانش پزشکی در آن روزگار و شامل شرح و توصیف ۶۰۰ نمونه گیاهی می باشد. دراین اثر نیز تلاشی برای طبقهبندی بر اساس حروف الفبا نبوده، بلکه مبتنی بر وجوه اشتراک گیاهان و شباهتهای آنهاست. توصیفها بسیار دقیق و به زبانی بسیار ساده و دور از ابهام ارائه شدهاند و و روشهای تهیه نیز به نحو دقیق و صحیح بیان گردیدهاند. سفرهای مکرر دیوسکوریدس بهعنوان پزشک ارتش فرصت مناسبی برای مطالعه و ثبت تمام کاربردها و فواید گیاهان سرزمینهای بیگانه را برای او فراهم نمود. در واقع تقریباً تا پایان قرن شانزدهم میلادی نوشتههای او اثر مرجع و استاندارد درحوزه فارماکولوژی به شمار میرفت و این نشانگر وسعت اطلاعات او درباره موضوع مورد بحث است. کتاب دیوسکوریدس نخستین بار در سال ۱۴۹۹ میلادی به زبان یونانی چاپ گردید.
اهمیت آثار دیوسکوریدس بسیاری از نویسندگان دیگر را بر آن داشت تا به گسترش موضوعات مورد اشاره وی یا نقد نوشتههای او همت گمارند. مباحث کتابهای نوشته شده اغلب لغوی بوده، ولی بی شک کاملترین کتاب در این زمینه کتاب آی دیسکوریدس اثر پزشک ایتالیایی پی. ای . ماتیولی می باشد که در قرن ۱۶ میلادی نگاشته شده است. کتاب وی به عنوان یک اثر پذیرفته شده، جایگزین کتاب دیوسکوریدس شد. دکتر ماتیولی به نقد و تجزیه و تحلیل بیانات دیوسکوریدس پرداخت و با نامگذاری دقیق هر گیاه به رفع نارسایی ها و موارد ابهام موجود در کتاب وی و طبقهبندی مجدد گیاهان موجود در آن همت گماشت. او دراثر خود گیاهان جدیدی مانند آفتابگردان را ثبت کرد و تعداد دیگری از گیاهان خارجی (بیگانه) مانند شاه بلوط هندی را به این مجموعه افزود.
از دیگر نویسندگان رومی میتوان اسکریبونیوس لارگوس (۷۹- ۲۳ میلادی) ، پلینی بزرگ ، اوریباسیوس را نام برد. امروزه لارگوس را بهخاطر وضع واژگانی از قبیل آنودین (مسکن) واپیسپاتیک (داروی باز کننده تاول) میشناسند که در فرهنگ واژگان دارویی رایج هستند، گو اینکه فعالیت او تنها در زمینه گیاهشناسی دارویی بود. اگرچه اوریباسیوس در زمینه شناخت گیاهان دارویی گامهای مؤثری برداشت لیکن پلینی با نوشتن اثر چند جلدی خود با عنوان "تاریخ طبیعی" بیشترین سهم را در این زمینه داشت. وی دراین اثر، دانش و اندیشه علمی زمان خود را به دقت شرح داده است. حاصل کار او که گردآوری نظریات و دیدگاههای حدود ۴۰۰ محقق آن دوران بود، هم اکنون بهعنوان یکی از کتب مرجع فارماکولوژی دنیای قدیم بهشمار میرود.
جالینوس (۲۰۱-۱۳۱ م) چهره شناخته شده جامعه پزشکی است و یقیناً بهعنوان پزشک بیش از دیوسکوریدس شهرت دارد. این طبیب که از اهالی پرگاموس یونان بود، داروها را بر اساس نوعی مقیاس حرارتی طبقهبندی عامل مناسبی برای شناسایی داروی مناسب برای هر بیماری ارائه داد. وی در زمینههای مختلف علم طب تألیفاتی دارد که اهم آنها در ۱۶ جلد گردآوری شده است. دانشمند مزبور طی یادداشتهای خود از ۴۷۳ داروی گیاهی یاد کرده است.