به همین دلیل مدتی كه كندو باز می ماند باید خیلی كوتاه باشد. در صورت شروع غارت باید اولا فوری بررسی را قطع و سر كندوها را گذاشت. ثانیا سوراخ پرواز همان كندو را برای 3 روز تنگ كرد تا آنجا كه بیش از 2 الی 3 زنبور نتواند از آن عبور كنند. بررسی با ترازو  و یا قپان با وجود پر زحمت بودن خطر غارت را به كلی از بین می برد.  در اینجا هم تنها اولین بررسی بهتر است با باز كردن كندوها انجام گیرد و نتیجه از لحاظ كفایت و كمبود غذا در شناسنامه هر كندو و یا در یك دفترچه نوشته شود. از این تاریخ تا اوایل فروردین كندوها را هر دو هفته یكبار وزن كرده و باز در دفترچه كنار وزن های قبلی می نویسند تا بتوانند از مقایسه وزن ها با هم نتیجه بگیرند. یكی از سرمایه های بزرگ زنبور دار شان هایی است كه وی باید همیشه به صورت ذخیره در اختیار داشته باشد. این قاب ها معمولا در انبار مخصوصی نگهداری می شوند.
4 نوع شان مورد لزومند:

1- شان های خالی ولی سالم به تعداد هر چه بیشتر بهتر برای طبقه دادن به كندو در فروردین و اردیبهشت.
2- شان های پر از عسل و یا شربت برای كمك به جمعیت هائی كه در زمستان به هر دلیلی آذوقه اشان تمام شده باشد.
3- شان های گرده برای زمان شروع دوباره تخمگذاری ملكه به منظور تحریك وی به تخمگذاری بیشتر در اسفند و فروردین و یا پس از بچه مصنوعی و یا طبیعی گرفتن.
4- شان هایی با سلول های نر برای زنبور دارانی كه تصمیم به تولید و جفتگیری دادن ملكه دارند.
این سرمایه پر بها در اشكاف مخصوصی كه برای همین منظور درست شده نگهداری می گردد تا دست پروانه موم خوار از آنها كوتاه باشد و موش ها هم كه علاقه زیادی به گرده گل ذخیره شده در شان ها دارند نتوانند شان ها را خراب و تكه پاره و برای زنبور دار و جمعیت ها غیرقابل استفاده كنند.
با استفاده از گرمای‌ هوا كندوها را تمیز می كنند. برای این كار تك تك كندوها را باز كرده موم ها و بره موم هائی كه به چهار دیوار و كف كندو چسبیده اند را به كمك یك كاردك جدا و در گوشه ای جمع می كنند ولی این كار باید خیلی سریع انجام گیرد تا غارت شروع نشود. تمام شان های سیاه و غیرقابل استفاده را از كندو برداشته همراه تكه های مومی كه در جریان سال و همچنین هنگام تمیزكردن كندوها جمع آوری گردیده برای ذوب و تصفیه كه می تواند در اواخر همین ماه انجام گیرد در محلی مطمئن گذاشته می شوند. موم ها هر چه زودتر تصفیه گردند بهتر است تا كرم موم خوار نتواند آنها را بخورد. چه فعلا قیمت موم در ایران خیلی گران و حدود 3 برابر عسل است.
اولین اقدامات برای گرم نگهداشتن كندو اینست كه روی قاب ها در داخل كندو یك پارچه كتانی دو لا و روی آنها نیز مقداری روزنامه می گذارند تا گرما در داخل كندو حفظ شده و از راه درزهای سقف آن خارج نگردد و در نتیجه تامین و ثابت نگهداشتن آن برای زنبورها اشكالی بوجود نیاورد. استفاده از نایلون به جای پارچه را توصیه نمی شود چون نایلون مانع خروج بخار آب از كندو شده كپك زدگی شان ها را تشدید می نماید.
آخرین كار زنبور دار تنگ كردن كندوها و همچنین سوراخ پروازشان است. سوراخ پرواز می تواند سراسری باشد ولی باید ارتفاعش از 7 میلیمتر تجاوز ننماید. از چنین سوراخ پروازی كوچكترین موش ها هم نمی توانند عبور كنند. در مناطقی كه رطوبت هوا زیاد است و شان ها داخل كندوها زمستان كپک می زنند سوراخ پرواز را باید سراسری گرفت. در این ماه هم باید مواظب غارت بود كه زنبورها به دلیل بیكاری آمادگی زیادی برای غارت دارند.
نبور دار می تواند به راحتی از هم اكنون قدرت جمعیت های هر كندو را در اوایل سال آینده پیش بینی كند. برای این كار با دیدن تعداد خیلی زیاد زنبورها در هر كندو در ماه مهر گول نمی خورد. این قدرت آنها یك قدرت دروغی است. چون تعداد زیادی از این زنبورها به دلیل بهاری و تابستانی بودن باید از بین بروند پس فقط به تخم ها و لاروها به خصوص لاروهای سرپوشیده توجه کنید. اگر تعدادشان زیاد باشد آن جمعیت در اوایل بهار آینده قوی خواهد بود و اگر كم باشد ضعیف. زنبورهائی كه در این ماه متولد می گردند از زنبورهای متولد شده در مرداد و مهر زیادتر عمر می كنند و اغلب تا اردیبهشت زنده می مانند.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه مهر:

1- تغذیه زمستانی باید حداكثر در این ماه پایان یافته باشد.
2- تنها یكبار كندو را باز كرده و به سرعت وضع غذایشان را بررسی نمائید و در شناسنامه هایشان بنویسید.
3- در صورت شروع غارت سر كندو را گذاشته و از ادامه كار موقتا صرف نظر نموده سوراخ های پرواز را تا حدود یك سانتیمتر كوچك كنید.
4- برای بررسی‍ وضع داخلی كندوها از هم اكنون تا فروردین ماه كندوها را هر 15 روز وزن نمائید.
5- همیشه تعدادی شان برای موارد اضطراری ذخیره كنید.
6 – موم های تكه تكه و جمع آوری شده و همچنین موم های شان های سیاه را ذوب و تصفیه نمائید.
7- روی قاب ها را با یك پارچه دو لای كتانی و مقداری روزنامه بپوشانید.
8- كندوهای جمعیت ضعیف را تنگ كنید.
9- كندوها رابرای زمستان گذرانی تمیز كنید ولی مواظب غارت باشید.
10- تنها به مقدار لاروها و تخم ها توجه داشته باشید. هر چه بیشتر باشند جمعیت در بهار آینده قوی تر خواهند بود. تعداد زنبورها در این ماه مهم نیست.

کارهای زنبور داری در ماه آبان
هوا در ایران مركزی بتدرج سرد می شود به طوریكه در اغلب نقاط زنبورها از نیمه دوم این ماه كم كم به خوشه زمستانی می روند. تنها بعضی از روزها كه هوا آفتابی و كمی گرم تر شده باشد از موقعیت استفاده كرده خوشه زمستانی و كندوهایشان را ترك نموده و پرواز كوتاه مدتی برای دفع مدفوعشان انجام می دهند. در شمال ایران هنوز هوا تا آنجا سرد نشده كه زنبورها را به خوشه زمستانی بفرستد. كمی دیرتر یعنی در آذر ماه ممكن است برای مدت كوتاهی به خوشه بروند و اغلب سال ها اصلا به خوشه نمی روند چون هوای زمستانی منطقه ملایم است.
تنها روزهایی كه برف روی زمین نشست خوشه زمستانی به مدتی كوتاه تشكیل می گردد ولی به محض آفتابی شدن هوا حتی در حالی كه برف نسبتا زیادی هم روی زمین نشسته خوشه باز شده و زنبورها به خارج از كندو می روند و پروازمی كنند. تخم ریزی ملكه هم بعضی از سال ها در شمال قطع نمی گردد و ملكه در زمستان با نسبت خیلی كمتر از بهار و تابستان به تخم ریزیش ادامه می دهد. در روزهای برفی به مدت كوتاه تخم ریزی قطع شده ولی به محض خوب شدن هوا از سرگرفته می شود. این نكته خیلی مهم باید همیشه یاد زنبور دارها باشد كه هر وقت زنبورها كنار آب برای آوردن آن به كندو دیده شدند معنایش اینست كه هنوز در جمعیت تخم و لارو وجود دارد. در استان های جنوبی كشور ما كه در كنار خلیج فارس و دریای عمان قرار دارند هوا هرگز آنقدر سرد نمی شود كه زنبورها به خوشه زمستانی بروند. در این استان ها زنبور عسل A.MELLIFERRA  تقریبا وجود ندارد.
مدتی است رسم شده كه زنبور دار های سایر استان های كشور در زمستان جمعیت هایشان را برای تقویت زمستانی به آنجا حمل می نمایند. ولی نوعی زنبور محلی در بعضی از نقاط آن به صورت وحشی به نام APISFLOREA زندگی می كنند و اهالی از آنها با همان حالت وحشی بهره برداری می نمایند. این نوع از زنبورها در سبزوار و چابهار دیده شده است. از اواخر آبان ماه زنبور دار دیگر كاری با زنبورها و جمعیت آن ندارد.
كلی كارهای دیگری دارد كه باید انجام دهد و مهمترین آنها عبارتند از:

1- اگر تاكنون موم ها را ذوب و تصفیه نكرده بیش از این وقت را تلف نكند تا لاروهای پروانه های موم خوار كه به انتظار فرصت نشسته اند به جان موم ها افتاده و آن را بخورند. هم در سطح جهانی و هم در كشور ما امروزه نه تهیه جمعیت مسئله است و نه كندو نه ملكه و نه عسل، ولی موم مسئله ایست كه تقریبا همه كشورهای جهان گرفتار كمبود آن هستند. تاكنون تا آنجا كه مقدور است به زنبور دارها توصیه می شود كه فروش عسل با موم به هر دلیلی كه باشد خطاست. چون در مقابل هر كیلو موم كه همراه عسل و به قیمت عسل می فروشند در مقابل باید در بازار همان مقدار موم را به قیمت سه برابر بخرند. این كار از نظر اقتصادی هم نه معقول است و نه مقبول.
2- زنبور دار در جریان سال هر مقدار عسل كه به دفعات از هر یك از كندوهایش محصول گرفته باشد، در شناسنامه تك تك آنها را با تاریخ برداشت نوشته است. در آبان ماه هر یك از شناسنامه ها را با كمال دقت بررسی و جمع مقدار عسلش را حساب نموده در شناسنامه می نویسد. با استفاده از شناسنامه ها جمعیت هایی كه بیشترین عسل را آورده اند می شناسد و در سال و سال های آینده تنها از همین كندوها بچه چه به صورت طبیعی و چه به صورت مصنوعی می گیرد. به علاوه تنها به نرهای همین جمعیت های پر محصول اجازه زنده ماندن برای جفتگیری با ملكه هائی كه متولد خواهند شد را می دهد. تا تنها جمعیت های فعال و عسل آورنده اش ازدیاد یابد و از تولید مثل جمعیت های كم محصول و غیر اقتصادی جلوگیری شود. بدین وسیله مقدار محصول زنبورستانش را سال به سال بالا تر می برد. البته و صد البته شرایط اصلی كار و موفقیت اینست كه در محیطی كه كندوها قرار دارند شهد و گرده گل به مقدار هر چه بیشتر و به مدت هر چه زیادتر وجود داشته باشد. در مناطق كم شهد قوی ترین و بهترین جمعیت ها هم نمی توانند عسل جالبی به كندویشان بیاورند.
3- وظیفه دیگر زنبور دار شناختن جمعیت های نیش زن با استفاده از شناسنامه هایشان می باشد. جمعیت های نیش زن اغلب از نژادهای مخلوطی بوجود می آیند و معمولا تنها در یك نسل پرمحصولند. در نسل های بعدی مقدار محصولشان به شدت پایین می آید. كار كردن با چنین جمعیت ها مشكل بوده و همیشه همراه با نیش خوردنهای فراوان است. به طوریكه اغلب باعث رو گردان شدن زنبور داران از این شغل می گردد و به اصطلاح معروف عطایشان را به لقایشان می بخشند. به ویژه اگر تعداد جمعیت های نیش زن در زنبورستان زیاد هم باشد. تعویض ملكه اش با یك ملكه كه از یك جمعیتی آرام، خوب و فعال و از نژاد خالص بوجود آمده باشد تنها چاره این وضع است. اگر تعویض در اوایل بهار صورت گیرد جمعیت دو ماه بعدش آرام خواهد شد و اگر در پاییز عملی شود از اواخر اردیبهشت دیگر از نیش زدنشان خبری نخواهد بود.
4- از هم اكنون تا اوایل اسفند زنبور دار تقریبا بیكار است و وقت كافی برای مطالعه كتاب های قابل اعتماد زنبور داری در اختیار دارد. مطالعه كتاب های خوب برای زنبور دار با ذوق از واجبات كارش در زنبور داری است. بدون مطالعه پیشرفت و بهتر كردن وضع و كار غیرممكن است. زنبور داری امروزه به صورت علمی در آمده و دیگر تنها شغل نیست كه از پدر یا همسایه ها یاد گرفته شود. علم است و یاد گرفتن آن تنها یك راه دارد و آن هم مطالعه می باشد و یاد گرفتن راه های اجرای آنها از پدر و یا همسایه ها تنها امور ابتدائی زنبور داری را می توان یاد گرفت. زنبور دار بی مطالعه به ناچار یك عمر در نقطه ای كه هست در جا می زند بدون اینكه حتی بفهمد كه در حال در جا زدن است.
5 - وزن كردن هر دو هفته یكبار از این زمان به بعد بدلیل بیكاری برای زنبور دار به راحتی ممكن است. اگر تعداد كندوها زیاد باشد لازم نیست همه آنها را در یك روز وزن كند. می تواند در 2 یا 3 روز این كار را انجام دهد ولی همیشه تاریخ وزن كردن را باید در یاداشت ها قید نماید. مقایسه هر بار وزن با وزن قبلی زنبور دار را از وضع داخلی كندوها كم و بیش آگاه می كند. مثلا هرگاه تفاوت وزن یك كندو با وزن دفعه پیش زیاد باشد معنایش اینست كه به وسیله جمعیت های دیگر غارت شده است. در این حال زنبور دار پس از یك كنترل سریع با آویزان كردن 2 شان پر از عسل داخل آن و تنگ كردن سوراخ پروازش می تواند جمعیت را از مرگ حتمی از گرسنگی در وسط زمستان نجات دهد.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه آبان:

1- در ایران مركزی و غربی معمولا از نیمه دوم این ماه زنبورها خوشه زمستانی را تشكیل می دهند و تا اوایل بهار داخل آن به زندگیشان ادامه می دهند.
2- در استان های جنوبی دریای خزر زنبورها خیلی از سال ها در زمستان نه به خوشه می روند و نه اینكه ملكه تخم ریزیش را قطع می كند.
3- هرگاه زنبورها را كنار آب در حال مكیدن دیدید معنایش اینست كه در كندو تخم و لارو وجود دارد و ملكه هنوز مشغول تخم ریزی است.

آب در زندگي زنبورعسل
4- عده ای از زنبور دارها كندوهایشان را در زمستان به جنوب ایران كوچ می دهند و از نتیجه اش راضی هم هستند.
5- اگر موم ها را تاكنون تصفیه نكرده اید حتما این كار را فوری انجام دهید.
6- مقدار محصول عسل كندوها را محاسبه كرده و پر محصول ترین جمعیت هایتان را بشناسید.
7- ملكه جمعیت های نیش زن را در بهار و یا حالا پیش از آنكه به خوشه روند عوض كنید.
8- از مطالعه كتاب های خوب زنبور دار غفلت نكنید.
9- وزن كردن هر 15روز یكبار كندوها از مهر ماه تا اول فروردین شما را از  بعضی از پیش آمدهای غیر منتظره داخلی كندوها می تواند آگاه نماید.

کارهای زنبور داری در ماه آذر
آذر ماه زمان آسایش زنبورها است وقتی كه نه زنبورها با طبیعت كاری دارند و نه طبیعت با زنبورها. پرواز به خارج از كندو تنها در روزهای گرم و آفتابی برای دفع مدفوع انجام می گیرد كه مدتش هم همیشه كوتاه است. این تنها كاری است كه زنبورها در این ماه برای انجامش كندویشان را ترك می كنند. در چنین روزهای باید زنبور دار از آویختن پارچه های سفید روی سیم یا طناب به منظور خشك كردنشان پس از شستن آنها خود داری نموده و این وضع را به همسایه های نزدیكش نیز اطلاع دهد تا آنها هم این اشتباه را نكنند. چون زنبورها پارچه های سفید را برای دفع مدفوع ترجیح می دهند و مدفوعشان را رویشان خالی و پارچه را پر از لكه می نمایند. این لكه ها متاسفانه به آسانی پاك نمی شوند و از بین بردنشان كار مشكلی است.
اولین برف سال معمولا در نیمه دوم همین ماه می بارد و اغلب سوراخ های پرواز را مسدود می كند كه زنبور دار باید فوری سوراخ های پرواز را با جارو یا انگشت باز و این كار راحتی به فردا هم موكول ننماید. زیرا ممكن است همین سهل انگاری كوچك باعث تلف شدن تعدادی از جمعیت ها گردد. هرگاه برف سوراخ پرواز را مسدود نماید تنفس جمعیت با استفاده از سوراخ های ریز موجود در برف تنها كمی دشوار می شود ولی بدی اصلی كار در اینست كه به زودی هوای گرم داخل كندو سطح داخلی برف های مجاور به سوراخ پرواز را آب می كند. این آب در سرمای شدیدتر شب تبدیل به یخ می گردد. یخ هم همان طوریكه می دانید خلل و فرج و یا سوراخ های ریز برای عبور هوا ندارد. در نتیجه جمعیت در داخل كندو پس از مدتی كوتاه خفه می شود. بنابراین بعد از هر برف مهمترین وظیفه زنبور دار پاك كردن فوری سوراخ های پرواز كندو است.
طرز زندگی جمعیت ها در سرمای زمستان بدین طریق است كه زنبورها داخل كندو به صورت گلوله ای در اطراف قاب های پر از عسل در می آیند. گرما در مركز این گلوله حدود  18 تا 20 درجه است. زنبورهایی كه داخل گلوله هستند پس از گرم شدن جای خود را با زنبورهایی كه در سطح خارجی گلوله می باشند و با هوای نسبتا سرد داخل كندو تماس مستقیم دارند عوض می كنند تا آنها هم به نوبه خود گرم شوند. این زنبورها نیز پس از گرم شدن جایشان را با زنبورهای سرد دیگر عوض می كنند. این كار تمام مدتی كه هوا سرد است ادامه دارد زمانی كه آنها به صورت گلوله در می آیند می گوییم زنبورها به خوشه رفته اند. جای ملكه همیشه در مركز یا نزدیكی های مركز گلوله است.
نوع دوم حركت زنبورها برای دسترسی داشتن به عسل است كه دسته جمعی و بدین طریق انجام می گیرد. پس از تمام شدن همه عسل در منطقه ای از شان كه خوشه زمستانی آنجا قرار گرفته است همه زنبورهای خوشه به آرامی ولی با هم چند سانتیمتر روی همان شان به جلو می روند تا منبع غذایی تازه و دست نخورده دیگری را در اختیار گیرند و بتدریج مصرف نمایند. بعد از اتمام عسل این نقطه باز هم دسته جمعی چند سانتیمتر جلوتر می روند. در جریان زمستان آنقدر به این كار ادامه می دهند تا به آخر همان شان برسند. آنگاه باز دسته جمعی خود را به قاب پر از عسل مجاور انتقال داده ولی این بار بعد از تمام شدن عسل این نقطه چند سانتیمتر به عقب می روند. باز هم بتدریج آنقدر عقب می روند تا عسل این قاب نیز تمام شود و همین طرز حركت را با سایر شان های پر از عسل در تمام مدت زمستان ادامه می دهند.
زنبور در سرما و داخل خوشه زمستانی دو نوع حركت را انجام می دهد:
1- حركت انفرادی هر یك از زنبورها در داخل خوشه. از سطح خوشه به داخل آن و از داخل خوشه به سطح.
2- حركت دسته جمعی خوشه روی هر قاب و از یك قاب به قاب دیگر.
زنبورها گرمای لازمه خوشه اشان را با خوردن عسل ایجاد می كنند و از آنجائی كه به صورت گلوله در می آیند قادرند گرمای ایجاد شده را داخل گلوله اشان حبس نموده و مانع خروج و از دست رفتنش گردند. طبق همه حساب های ریاضی و فیزیولوژی بدین طریق موفق می شوند كه كمترین مقدار عسل ممكنه برای گرم شدن و زنده ماندن و زندگی در زمستان مصرف نمایند. همان طوریكه در بالا ملاحظه كردید تا زمانی كه زنبورها عسل كافی در اختیار داشته باشند شدیدترین سرما نمی تواند صدمه ای به آنها بزند چون قدرت كنار آمدن با آن را دارند. آنچه به آنها صدمه زده و می تواند حتی تمام زنبورهای یك جمعیت را تلف كند جریان هوا ( كوران ) می باشد كه زنبور در مقابل آن هیچ نوع مقاومتی ندارد. به همین توصیه می شود كه هنگام تمیز كردن كندوها با كمال دقت باید مواظب بود كه درزها و سوراخ هایی نداشته باشند. اگر داشتن باید آنها را مسدود نموده و یا كندو را عوض كرد.
كنترل هفته ای یكبار سوراخ های پرواز به زنبور دار امكان می دهد اوضاع داخلی كندوهایش را حدس بزند. در صورتی كه بعضی از جمعیت ها و زنبورهایش را ناراحت روی تخته پرواز دید شماره كندویش را یاد داشت كرده و در اولین فرصت كه هوا گرم تر از 10 درجه شد آن را باز كرده و به سرعت وضع داخلیش را بررسی نموده و كمك لازمه را در اختیار آن جمعیت قرار دهد. مدت بررسی هر كندو باید خیلی كوتاه بوده و مثلا از 2 دقیقه تجاوز ننماید. اگر مدت زیادتر باشد گرمای داخلی كندوها باز هم بیشتر پایین می آید. زنبورها برای اینكه گرمای داخلی را به حد اولیه برسانند ناچارند مقدار زیادتری از عسل های ذخیره زمستانیشان را خورده و در بدنشان تبدیل به گرما نموده و داخل كندو پخش كنند تا هوای داخلی دوباره گرم و متعادل گردد. بدین طریق باز مقدار بیشتری از عسل مصرف می كنند كه این به ضرر زنبور دار و جمعیت است.
اصلا این قاعده كلی است كه زنبورها هر باز كردن سر كندو را با خوردن مقداری عسل پاسخ می دهند. بنابراین به صرف زنبور دار است كه چه در تابستان و چه در زمستان تا آنجا كه برایش ممكن است از این كار اجتناب ورزد و تنها هنگامی سر كندو را باز كند كه واقعا لازم باشد. عده ای از زنبور داران كندوهایشان را زیر سقفی كه از قبل برای همین منظور ساخته و آماده نموده اند می گذارند تا باران و برف روی كندوها نریزد كه البته این كار خیلی بهتر هم هست چون علاوه بر اینكه پاك كردن برف از روی كندوها دیگر لزومی ندارد. در تابستان هم در مدتی كه كندوها هنوز مهاجرت داده نشده اند سایه بان خوبی برایشان می باشد و زنبور دار مجبور نیست برای كار كردن با زنبورها در وسط آفتاب مرتب عرق بریزد.

 

زمستانگذراني زنبوران عسل

نحوخ زمستان گذراني كندوها در زمستان


چكیده کارهای زنبور داری در ماه آذر:

1- در نقاط سردسیر كشور همه زنبورها در خوشه زمستانی زندگی می كنند. تنها روزهائی كه گرمای هوا از 8 درجه بیشتر شود كندو را ترك كرده به سرعت دفع مدفوع نموده و فورا به كندو برمی گردند.
2- اولین برف در نیمه دوم همین ماه می بارد. فوری سوراخ های پرواز را پاك كنید.
3- زنبورها شدیدترین سرما را تحمل می كنند ولی كوچكترین جریان هوا ( كوران ) می تواند آنها را تلف كند.
4- از مطالعه كتاب های خوب زنبور داری غفلت نكنید.
5- هفته ای یكبار به سوراخ های پرواز دقت كنید. در صورت مشاهده وضع غیر طبیعی شماره كندو را یادداشت نموده و در ساعات گرم یك روز آفتابی آن را به سرعت كنترل و رفع نواقص نمائید.

قسمت چهارم