آموزش زنبور داری در 6 ماه دوم سال ( پاییز تا اسفند ماه) (2)

مدیریت زنبورستان در فصل پاییز

خلاصه شهریور

ـ با آخرین انتقال کندوها را به مکان اصلی که پاییز ، زمستان و بهار در آنجا قرار خواهند داشت برگردانید .

ـ شانهای سیاه را از کندو برداشته و شانه های نیمه تازه به جایشان آویزان کنید .

 ـ قابهای پر از گرده را نزدیک نقطه اقامت زنبور در داخل کندو آویزان کنید تا فاسد نشوند .

 ـ زنبورهایی که در این ماه بدنیا می آیند تمام پاییز و زمستان را زنده بوده و در اواسط بهار می میرند .

 ـ برای پیش بینی قدرت جمعیت در بهار سال آتیه به تعداد زنبورها اهمیت ندهید ، فقط به مقدار تخم و لارو آن در شهریور و مهرماه توجه کنید .

 ـ تغذیه پاییزی جمعیتها را عصرها شروع کرده و پس از اتمام ، تعادل غذایی بین آنها ایجاد کنید .

 ـ مواظب باشید که زنبورها غارت را شروع نکنند برای جلوگیری از این کار سوراخ پرواز را تنگ کنید .

 ـ کندوها را با پارچه و گونی و روزنامه گرم بسته بندی کنید .

 ـ بعد از انتقال سوراخ پرواز را همیشه سمت مخالف باد قرار دهید .

 ـ زنبورستان را در محلهای بادگیر قرار ندهید .

 ـ خلاصه مهرماه

ـ برای جلوگیری از غارت ، تغذیه را بعد از غروب انجام داده و سوراخ های پرواز را تنگ کنید .

 ـ آخرین محصول عسلتان را از کندوها بردارید .

 ـ حالا صحیح ترین وقت برای تعویض ملکه است .

 ـ راه تعویض ملکه در پاییز با بهار فرق دارد .

 ـ زنبورهای جوان هر ملکه ای را به آسانی می پذیرند و حال آنکه زنبورهای مسن و قادر به پرواز به زحمت یک ملکه تازه را قبول می کنند .

 ـ از اواسط مهرماه نباید در کندوها نری دیده می شود

ـ خلاصه آبان

 1- تغذیه پاییزی باید تا حال پایان یافته باشد .

 2ـ هر مقدار عسل از هر کندو می گیرید در شناسنامه شان نوشته و در آخر سال همه را جمع بزنید تا کندوهای پر محصول را شناخته و در موقع لازم از آن ملکه و زنبور نر بگیرید .

 3ـ آبان ماه آخرین وقت تمیز و مرتب کردن کندوهای پر از زنبور است .

 4ـ مواظب باشید که کرم موم خوار جمعیتهای شما را از بین نبرد .

 5ـ شانهای سفید یا دیواره ها را از وسط جمعیت برداشته و به کنار کندوها منتقل کنید .

 6ـ کندو را تنگ کنید ( قابهای اضافی را بردارید) تا زنبورها در زمستان آن را راحت تر گرم کنند .

 7ـ برای دانستن وضع داخلی کندوهایتان هر 15 روز یکبار آنها را وزن نمائید .

 8ـ موم های جمع آوری شده را ذوب و تصفیه کرده و قالب بزنید تا در موقع لزوم از آن استفاده نمائید .

 ـ خلاصه آذرماه

 1ـ کاری به کار زنبور و کندو نداشته و آنها را به حال خودشان بگذارید .

 2ـ اگر زنبورهای کندویی را ناراحت دیدید شماره آن را یادداشت و در موقع مقتضی به سرعت کنترل و کمکش کنید .

 3ـ زنبورها هر باز کردن سر کندویشان را با خوردن مقداری عسل پاسخ می دهند که البته به ضرر زنبوردار است چون این عسل از کیسه زنبوردار می رود .

 4ـ برف سوراخهای پرواز را خیلی فوری پاک کنید . غفلت در این کار ممکن است باعث مرگ جمعیتها گردد .

زمستلن گذراني در زنبورعسل

 5ـ جمعیت در زمستان به صورت گلوله زندگی می کند .

 6ـ کندوهای خالی را تمیز و آماده بهره برداری برای سال تازه کنید .

 7ـ مومهای سیاه را تصفیه نمایید .

 8ـ از مطالعه کتابهای مفید زنبورداری غفلت نکنید .

 9ـ شرکت در اتحادیه های زنبورداری لازم است .

کارهای زنبور داری در ماه دی
دی ماه هم مثل ماه آذر كم كارترین ماه سال برای زنبور دار است. دست به تركیب كندوها و جمعیت ها نباید زد. تنها به خاطر بازدید و بررسی وضع آنها از راه سوراخ پرواز می توان به كندوها نزدیك شده و آنهایی كه ناراحتی نشان می دهند و یا مشكوك به نظر می رساند شماره هایشان را یادداشت نموده ولی باز هم تا مساعد شدن موقتی هوا كاری به كارشان نداشت. دی و بهمن سردترین ماه های سالند. اسفند هم در بعضی از سال ها و یا در برخی از نقاط سرد است. جمعیت های سالم در داخل كندو و از آرامش كامل زمستانی برخوردارند به هیچ وجه نباید آرامش آنها را بهم زد.
زنبور عسل میلیون ها سال است كه روی زمین فعالیت می كند. زمانی كه از انسان نه خبری بود و نه اثری تمام این مدت را بدون دخالت و كمك انسان زمستان های سرد را داخل سوراخ های درختان در جنگل ها و حفره های سنگ ها گذرانده است. برای اینكه از هوای سرد زمستانی آسیبی نبیند در داخل سوراخ ها و حفره ها به همدیگر سخت چسبیده گلوله و یا خوشه ای را تشكیل دادند كه داخل آن گرمای مورد نیاز زمستانیشان را تولید و تامین می كردند بطوری كه عوامل خارجی نتوانند آنها را از بین ببرند. به زبان دیگر با سختی ها و ناراحتی های طبیعت توانستند بدون دخالت انسان كنار آمده و از زمستان های سرد و حتی یخبندان در تمام میلیون ها سال گذشته جان سالم بدر برند. بررسی همین وضع نشان می دهد كه در زمستان بهتر است كاری بكار زنبورها نداشته و آنها را به حال خودشان گذاشت.
این درس را انسان از طرز طبیعی زمستانگذرانی زنبورها در حالت وحشی یاد گرفته و همان طور هم باید با وی رفتار كند. كنترل هفتگی سوراخ های پرواز را باید بدون دست زدن به كندوها انجام داد و هنگام بررسی وضع داخلی آنها در هوای گرم و آفتابی تا آنجا كه ممكن باشد از ایجاد سر و صدا و یا رفتار خشن با زنبورها احتراز نمود.
سوراخ پرواز بهتر است سراسری و متحرك با ارتفاعی كمتر از 7 میلیمتر باشد تا بتواند مانع ورود موش های خیلی كوچك به داخل كندو گردد. متاسفانه در كندوهای ساخته شده در ایران این موضوع نه تنها رعایت نمی گردد بلكه تاكنون اصلا ناشناخته است. استفاده از آن به ویژه در نقاط مرطوب یكی از راه های نجات از قارچ زدگی زمستانی شان ها در داخل كندو است و به علاوه اگر به دلیلی مرگ و میر زمستانی زنبورها در كندوهایی كه سوراخ پرواز متحرك سراسری دارند آنقدر زیاد باشد كه كف آن را پوشانده و از راه خروج و ورود زنبورها را مسدود نماید. تنها با یك میله سر كج می توان زنبورهای مرده را بیرون كشیده تا هوای كافی به زنبورها برسد و خفه نشوند و یا با قرار دادن یك صفحه نایلونی و یا تخته سه لا در كف كندو در مهر ماه همین كار راحت تر انجام می گیرد. بدین طریق كه با برداشتن كامل تخته ای كه سوراخ پرواز را تشكیل می دهد. نایلون یا تخته سه لا را براحتی بیرون كشیده از طرز محل ریخته شدن زنبورهای مرده وضع جمعیت را حدس زد و یا با دیده شدن جسد ملكه بین آنها از بی ملكه بودنشان مطلع شد. سپس صفحه نایلونی و یا تخته سه لا را تمیز كرده به آرامی دوباره در كف كندو گذاشته و تخته پرواز متحرك را به محل اولیه اش برگرداند و این كار را هر هفته و یا هر چند هفته یكبار تكرار كرد. البته همه اینها باید بدون ایجاد سر و صدا و با آرامی و ملایمت كامل انجام گیرد. تا زنبورها ناراحت نشده و خوشه زمستانی را ترك نكنند كه در این حال تلف خواهند شد. هر زنبور كه در سرمای زمستانی خوشه را ترك كند محكوم به مرگ است.
در روزهای نسبتا گرم این ماه اگر جلوی سوراخ پرواز فعالیتی ندیدید و خواستید از زنده بودن جمعیت آن مطمئن شوید 2 كار می توانید بكنید.
1- یك لوله لاستیكی یا پلاستیكی را از راه سوراخ پرواز به داخل كندو فرستاده سر دیگرش را به گوشتان نزدیك كنید. اگر جمعیت زنده بود صدایش را خواهید شنید.
2- گوشتان را به یكی از دیواره های كندو چسبانده و چند ضربه نسبتا ملایم با پشت انگشت ها به دیواره دیگر آن وارد كنید. از جمعیت زنده در مقابل هر ضربه صدائی واضح ولی كوتاه شنیده خواهند شد.
موم های تصفیه شده و قالب زده را تحویل كارخانه قالب زنی موم كه خوشبختانه امروزه چند عدد از آنها در ایران مشغول كار می باشند داده و باید به اندازه نیاز سالیانه ورقه های موم قالب زده برای استفاده در بهار سال آینده تحویل گرفت. در بهار و گرما گرم فعالیت جمعیت ها زنبور دار وقت كافی برای تهیه آن ندارد بخصوص آنكه همه زنبور دارها هم در بهار به دنبال آن می روند در نتیجه تهیه اش مشكلتر می شود. با ورقه های موم پرچ شده ای كه تازه خریداری شده و یا از قبل در انبار بود باید به اندازه كافی دیواره درست كرده برای زمانی كه جمعیت ها در بهار در حال رشد و یا ازدیادند آماده داشت.
كندوهائی خالی و معیوب را تعمیر و آماده بهره برداری نموده، كندوهایی كه بعد از متحد كردن دو جمعیت خالی و یا زنبورهایشان تلف شده اند را تمیز و در صورت نیاز تعمیر كنید.
شناسنامه های كندوها را كه از اول فروردین قابل استفاده خواهند بود خط كشی و آماده باید كرد. با این شناسنامه ها می توان از اوضاع زندگی هر جمعیت آگاه شد بدون اینكه باز كردن كندویش لازم باشد. شناسنامه های سال پیش جمعیت ها را با دقت كامل و موشكافی مطالعه كرده و پس از مقایسه با سالنامه های سال پیشتر و نتیجه گیری از وضع فعالیت آنها 10 عدد از فعالترین و آرامترین جمعیت ها را انتخاب كرده و در ازدیاد جمعیت ها در سال آینده تنها از همین ها استفاده می كنند.
درباره مطالعه كتاب ها زنبور داری باز هم سفارش می كنم. بدون مطالعه ممكن است یك زنبوربان شد ولی زنبور دار شدن غیر ممكن است حتی اگر تعداد كندوهایتان 500 عدد و یا خیلی بیشتر باشد. مطالعه و عمل مثل دو پای یك انسانند و می دانید كه انسان با دو پا خیلی بهتر می تواند راه برود و حتی به سرعت بدود تا شخصی كه یك پایش را بریده باشند.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه دی:

1- دست به تركیب جمعیت ها و كندوها نزنید. وضع داخلیشان را تنها از راه سوراخ پرواز هر هفته بررسی نمائید.
2- در صورت اجبار به باز كردن كندو در یك روز آفتابی دی ماه، از ایجاد سر و صدا احتراز نموده و این كار را در نهایت آرامش ولی سریع انجام دهید.
3- سوراخ پرواز متحرك و سراسری كمك بزرگی در زنبور داری است.
4- در روزهای گرم دی ماه اگر در سوراخ پرواز فعالیتی دیده نشد، كندو را كنترل نموده و از زنده بودن زنبورها مطمئن گردید.
5- موم های پرچ شده و قالب زده را خریداری و برای مصرف در بهار انبار كنید.
6- كندوهای خالی و معیوب را تعمیر نمائید.
7- همه ادوات و وسایل كار را برای استفاده در بهار آینده تمیز كنید.
8- شناسنامه های جمعیت ها را برای استفاده در سال آینده به منظور تولید و پر بارترین جمعیت ها را برای استفاده در سال آینده به منظور تولید ملكه های خوب و نرهای قوی تعیین نمائید.

کارهای زنبور داری در ماه بهمن
در نیمه دوم بهمن ماه معمولا در ایران گل های درختان بیدمشک باز می شوند. در شمال ایران متاسفانه همه ساله پس از باز شدن شكوفه ها سرما دوباره برمی گردد و باران و برف شكوفه ها را خراب و زنبورها را از گرده های پر ارزش آن محروم می كند. برای احتراز از آن روشی پیشنهاد شده كه بهتر است آن را بخوانید.
همراه باز شدن گل های درختان بیدمشک زنبورها نیز در یك روز آفتابی خوشه زمستانی را بهم زده دوباره فعالیت سالیانه اشان را از سر می گیرند یعنی از زندگی غیرفعال به زندگی فعال قدم گذاشته و زندگی عادیشان را دوباره شروع می كنند. كارگران كه تاكنون در گرمای حدود 20 درجه زندگی می كردند با خوردن عسل زیاد گرمای داخلی كندو را بالا برده و به 35 درجه می رسانند. در این وضع ملكه اولین تخم ها را داخل سلولها گذاشته و طبق روال كار از این به بعد هم هر روز به تعداد تخم هائی كه می گذارد می افزاید. در كندوهای خودم كه در كرج مسقتر بودند در 24 بهمن تخم ها را دیدم. در این تاریخ گل های بیدمشک نیز در این منطقه باز شده و زنبورها از آن استفاده می كردند.
ملكه زمانی تخمگذاری می كند كه گرمای داخلی به 35 درجه برسد. زنبورها با خوردن عسل فراوان قادرند گرمای داخلی كندو را تا این حد بالا ببرند. نتیجه ای كه می توان گرفت اینست كه در اواخر این ماه مصرف عسل ناگهان خیلی زیاد می شود. برای كمك به جمعیت اگر قاب عسل موجود نبود كه داخل كندو آویزان كرد مقداری خمیرشیرین روی قاب ها می گذارند ولی بهتر است روی قاب ها یك صفحه نایلونی پهن كرد تا اگر خمیرشیرین در اثر گرمای داخلی كندو شل شد روی كف كندو نریزد. و در صورت لزوم این كار را چندبار تكرار نمود.
این ماه مهمترین كار زنبور دار باید سعی در گرم نگهداشتن كندوها باشد تا ملكه بتواند روزانه هر چه بیشتر تخم بگذارد. گذاشتن پارچه روی قابها لازم است. این كمک بزرگی به جمعیت در گرم شدن و گرم ماندن است كه زنبورها حق الزحمه زنبور دار را سه ماه با بار آوردن و عسل دادن از شكوفه های درختان میوه حداكثر در اردیبهشت و خرداد ماه می پردازند و بدین وسیله از وی تشكر می كنند. زنبور دارانی كه از گرم كردن و تغذیه زنبورها در این ماه كوتاهی می كنند خودشان را از یك محصول عسل جالب عقب می اندازند چون در اثر عدم تغذیه در این ماه جمعیت ها ضعیف مانده و ناچار می شوند كه شهد شكوفه های درختان میوه را صرف رشد و نمو داخلی خودشان كنند تا قوی شوند و بتوانند از گل هائی كه از اردیبهشت ماه به بعد شهد می دهند عسل بیاورند. بنابراین تكرار می كنم كه زمان تغذیه تقویتی جمعیت ها بهمن ماه و اسفند است همان طوری كه زمان تغذیه تحریكی و زمستانی آنها مرداد و شهریور می باشد. نه طبق رسم ایران آبان و آذر و یا حتی زنبور دار تنها زمان كافی داشت به تغذیه جمعیت هایش بپردازد.
در این جا این سوال پیش می آید كه در بهمن ماه تنها گیاهی كه گل می دهد بیدمشک است كه معمولا باید تمام مواد غذایی را در اختیار كارگران بگذارد تا با آن بتوانند به وسیله غده شیری كه در سرشان وجود دارد ژله رویال برای تغذیه نوزادان درست كرده و ترشح كنند ولی در نقاطی مثل شمال ایران اغلب سال ها باران و برفی كه بعد از شكفتن گل های بیدمشک سر می رسند باعث خراب و غیر قابل استفاده شدن گرده ها و شهد آن می گردد. بنابراین زنبور عسل در این حالت از چه منبعی قادر است شهد به ویژه گرده گل را كه در این ماه تنها منبع پروتئینی طبیعی برای زنبور عسل است و بدون آن ترشح ژله رویال و در نتیجه تغذیه و رشد لاروها غیرممكن می باشد تهیه نماید.
جوابش همان طوری كه قبلا هم كم بیش داده شده اینست كه همه زنبورهائی كه از اواخر مرداد به بعد متولد می شوند مقدار زیادی گرده گل، چه از طبیعت و چه از ذخایر موجود درشان ها می خورند. این گرده های گل در بدنشان تبدیل به مواد پروتئینی و چربی شده در زیر جلدشان ذخیره می گردد در بهمن و اسفند كه مورد نیاز است این مواد از راه خون به سمت غده های شیری حركت كرده و در آنجا پس از پرورش یافتن تبدیل به ژله رویال به رنگ شیری شده از راه دهان و خرطوم داخل سلول ها ریخته می شوند تا لاروها با آن تغذیه شوند. حدود 50 درصد از مواد متشكله ژله رویال یا ژله شاهانه مواد پروتئینی است 15 درصد آن انواع چربی ها و 20 درصدش را قندها تشكیل می دهند. بقیه اش از اسیدهائی هستند كه هنوز ناشناخته مانده اند. در ژله ی رویال انواع ویتامین ها و مواد كانی كه برای رشد طبیعی لاروها لازم هستند وجود دارند.
هرگاه سوراخ پرواز كندو سراسری باشد و به موقع یعنی در مهر ماه یك صفحه نایلونی و یا بهتر یك تخته سه لا در كف كندو گذاشته شده باشد حالا با بیرون كشیدن آن از داخل كندو تمام تاریخ زندگی زمستانی جمعیت را می توان به راحتی خوانده و از وضع كنونیش آگاه شد و بدون اینكه نیازی به باز كردن باشد.
1- با دیدن تعداد زنبورهای مرده در روی تخته از ضعف و یا قدرت جمعیت ها آگاه شد.
2- آخرین نقطه ای كه موم های ریز ریز شده ریخته اند محلی است كه زنبورها هم اكنون در آن نقطه اقامت دارند.
3- مقدار موم ریز ریز شده نشان دهنده مقدار غذائی است كه زنبورها تاكنون خورده اند. هر چه بیشتر باشد جمعیت غذای بیشتری مصرف نموده و چه بسا به تغذیه فوری نیاز داشته باشد. در این وضع یك الی دو كیلو خمیرشیرین روی یك صفحه نایلون گذاشته و درست همانجائی كه زنبورها هستند روی قاب ها می گذارند. نایلون نباید تمام قاب ها را بپوشاند تا زنبورها امكان دسترسی به خمیرشیرین داشته باشند. جمعیت آن را در مدتی حدود 2 الی 3 هفته می خورد. بعد از آن می توان جمعیت را با شربت و یا شان عسل نسبتا گرم شده تغذیه نمود.

4- پیدا شدن مقدار زیادی شكرك نشان آنست كه جمعیت تشنه است و به آب نیاز دارد.
5- دیدن جسد ملكه زنبور دار را از بی ملكه بودن آگاه می نماید. در این زمان از سال و در این حال 2 كار می توان كرد:

الف: اگر ملكه هائی ذخیره شده باشند یكی از آنها را در قفسه گذاشته در اختیار جمعیت قرار داد.
ب: در اولین فرصت جمعیت را با جمعیت دیگر متحد كرد.
6- پیدا شدن جسد زنبورهای نر روی تخته می تواند نشان دهنده یكی از این دو وضع باشد.
الف: نطفه موجود در كیسه ذخیره ملكه تمام شده و وی به ناچار تخم نر می گذارد. در این صورت ملكه باید هر چه زودتر حذف و به وسیله یك ملكه جفتگیری كرده جوان با استفاده از روش بهاری جانشین گردد.
ب: ملكه مدتهاست مرده و كارگران تخمگذاری می كنند. چنین جمعیتی معمولا دیگر قابل بهره برداری نیست و به محض گرم شدن هوا باید آن را از بین برد بدین طریق كه كندو را به فاصله حدود 100 متر برده و از زنبورها خالی نمود. در نقطه ای كه سابقا همین كندو قرار داشت كندوئی نگذاشت تا زنبورهای جمعیت نر جایی برای اقامت پیدا نكرده و كاملا متفرق گردند و از بین بروند و هم از شرشان راحت شود
اگر در هوای نسبتا ملایم جلوی سوراخ پرواز زنبورها سرگردان این طرف و آن طرف بدوند و نتوانند پرواز كنند احتمال مبتلا بودن جمعیت به بیماری نوزما وجود دارد. بررسی زیادتر و آزمایشگاهی لازم است و یا زنبور دار می تواند از راه تشخیص این بیماری بدون میکروسکوپ استفاده كند.
به محض بالا رفتن گرمای هوای 8 درجه در سایه به سرعت و مثل ماه های قبل پرواز دفع مدفوع انجام می گیرد. چنانچه زنبورهای بعضی از جمعیت ها كندوهایشان را ترك ننمایند معمولا جای نگرانی باید باشد. آنها قبلا این كار را انجام داده و دیگر نیازی به آن ندارند.
در بهمن ماه اگر روی تخته پرواز زنبورهائی در حال آوردن گرده گل به كندو دیده شوند علامت آنست كه ملكه آن جمعیت در حال تخمگذاری است و این كار را مدتی است كه شروع نموده. این موضوع مهمی است كه زنبور دار باید همیشه در زنبور داری یادش باشد.
پس از پایان پرواز دفع مدفوع هنگام غروب همان روز زنبور دار بررسی خوبی از وضع داخلی جمعیت ها می تواند انجام دهد به صورت زیر:

1- با گذاشتن و چسباندن گوش به یكی از دیواره های كندو شنیدن صدائی آرام معرف سلامت و رضایت جمعیت است.
2- اگر از راه سوراخ پرواز به داخل كندو كمی فوت شود و یا به دیواره كندو ضربه ای نسبتا ملایم با پشت انگشت ها وارد گردد شنیدن صدائی كوتاه از زنبورها علامت سالم بودن آنها است.
3- در صورت دیده شدن تعدادی زنبور به صورت سرگردان كه روی تخته پرواز بی هدف به این طرف و آن طرف می روند باید گوش به دیواره كندو چسباند. هرگاه صدای گریه زنبورها شنیده شد آن جمعیت معمولا ملكه ندارد. به چنین جمعیتی باید یك ملكه داد و یا آنكه وی را با جمعیت دیگری متحد كرد.
از وزن كردن هر 2 هفته یك بار غفلت نگردد كه خود كلید كلی از معماها در شغل زنبور دار است.
مطالعه كتب مفید زنبور داری در این ماه هم ممكن است، چه هنوز كارهای وقت گیر و پر مشغله زنبور داری شروع نشده. گواینكه مطالعه در عین شدت كار هم برای زنبور دار ممكن است چون مطالعه نوعی تفریح است نه نوعی كار.
در بهمن ماه یك كنترل دقیق وسایل كار لازم است. همه ابزار كارها باید تمیز و شسته و آماده شروع فعالیت دوباره باشند. برای اینكه در هنگام شدت كار زنبور دار دائم دنبال آنها نگردد باید این شعار را در زندگی زنبور داریش همیشه مد نظر داشته باشد. ( یك جا برای هر یك از ابزارها و هر یك از ابزارها بجای خودشان ) .
چكیده کارهای زنبور داری در ماه بهمن:

1- در خیلی از نقاط ایران اولین گیاهی كه پس از پاییز گل می دهد بیدمشک است و همراه آن ملكه نیز اولین تخم ها را می گذارد.

بيدمشك در اطراف زنبورستان
2- هرگاه جمعیت غذای كافی نداشت باید با خمیرشیرین یا شان های پر از عسل تغذیه گردد.
3- پارچه های كتانی روی قاب ها را كنترل و در صورت لزوم آنها را عوض كنید و رویشان مقداری روزنامه بگذارید تا به زنبورها در گرم شدن كندویشان كمك موثری كرده باشید.
4- بیماری نوزما به ویژه در نقاط مرطوب در این ماه شدت می یابد. مواظب آن باشید.
5- به محض اینكه گرمای هوا از 8 درجه بالاتر رفت زنبورها به خارج پرواز می نمایند و پس از دفع مدفوع به سرعت به كندویشان برمی گردند.
6- مثل ماه گذشته تخته پرواز متحرك سراسری كمك بزرگی به آگاه شدن وضع داخلی زنبورها و جمعیت در این ماه می نماید.
7- تعمیر كندوهای كهنه و شكسته در ماه های بیكاری مثل بهمن ماه و ماه های آذر و دی  آنها را آماده بهره برداری در سال آینده می كند.

کارهای زنبور داری در ماه اسفند
در اسفند ماه هم مهمترین وظیفه زنبور دار گرم نگهداشتن و گرم بسته بندی نمودن كندوها در محل خودشان است. این كار تا اواخر فروردین ماه و با هر شیوه ممكن باید انجام گیرد. ملكه بعد از یك استراحت زمستانی تخمگذاری را از سرگرفته است. به همان نسبت كه طبیعت شكوفه و گرده گل در اختیار زنبورها قرار می دهد ملكه نیز به همان نسبت روزانه تخم می گذارد. همچنین به همان نسبتی كه روزها درازتر می شوند ملكه نیز بیشتر تخمگذاری می كند.
برای اولین تخم ها و لاروها گرده های جمع و ذخیره شده اواخر پاییز در داخل شان ها و همچنین مواد ذخیره شده در زیر پوست زنبورهای زمستانی كه شامل مواد پروتئینی و چربی ها است كفایت می كند ولی پس از تمام شدنشان باید از گرده های گل شكوفه ها كمك گرفت.
اولین گرده ها پس از سرمای زمستانی را معمولا درختان فندق و بیدمشک می دهند. گرده های فندق از كیفیت خوبی برخوردار نیستند با وجود بر این در اسفند ماه كمك بزرگی برای جمعیت ها می باشند. بر عكس گرده های بیدمشک یكی از بهترین انواع گرده ها است كه وجود دارد و در پرورش و رشد سالیانه جمعیت ها اثر فوق العاده خوبی می گذارد.
گل های بیدمشک علاوه بر گرده مقدار قابل توجهی عسل هم می دهند. كاشت چند درخت بیدمشک در هر زنبورستان و یا نزدیكی آن با اصرار توصیه می شود. گو اینكه گرده گل و شهد موادی می باشند كه قدرت و ضعف همه زنبورها و جمعیت ها به ویژه در اسفند ماه بدان وابستگی ناگسستنی دارند ولی این دو ماده به تنهایی جواب گوی همه نیازهایشان نمی توانند باشند. عوامل دیگری هم هستند كه در قویتر شدن بخصوص سریعتر قوی شدن جمعیت ها وجودشان نه تنها لازم بلكه غیر قابل صرف نظر كردن می باشند.
مهمترین عوامل قدرت یافتن جمعیت ها عبارتند از:

1- ملكه جوان كه بتواند روزانه تخم های زیادی بگذارد.
2- وجود زنبورها جوان در جمعیت كه غده های شیریشان خوب ترشح كنند.
3- ذخیره عسل در شان ها به مقدار خیلی زیاد. چون مصرف روزانه جمعیت در این ماه و تا اندازه ای در ماه پیش به ناگاه به مقدار زیادی بالا رفته و حتی چند برابر می گردد. در صورت لزوم تغذیه با خمیرشیرین یا قاب های پر از عسل. معمولا جمعیت ها را تا قبل از 15 اسفند با شكر و یا شربت تغذیه نمی كنند.
4- حفظ گرمای داخلی كندو.
5- وجود آب در نزدیكی های زنبورستان و یا اقلا به صورت یك آبشخور.
جمعیتی كه ملكه نداشته باشد زنبورهایش هرگز گرده گل به كندو نمی آورند. بنابراین اگر جلو تخته پرواز كندو زنبورها در حال گرده آوردن دیده شوند نباید به فكر بی ملكه بودنش افتاد و بی جهت كندو را باز نموده و زنبورها را آزار داد. در سایر كندوها اگر وضع نامطلوب بود كنترلش را در روزهایی انجام دهید كه هوا گرم و آفتابی باشد.  برای مطمئن شدن از زنده بودن ملكه پس از بازكردن كندو اگر نتوانستید خودش را ببینید به تخم ها و یا لاروهای آن توجه كنید. اگر تخم یا لارو داشتید خود نشان زنده بودن ملكه است. ولی اگر جمعیتی در اسفند ماه لارو یا تخم نداشت دلیل كافی بر بی ملكه بودنش نیست، زیرا بعضی از ملكه ها تخمگذاری را زودتر شروع می كنند و برخی دیرتر، در این حال به رفتار زنبورها باید توجه داشت. اگر پس از بازكردن كندو زنبورهایش آرام بودند ملكه دارد و اگر ناراحت باشند احتمالا ملكه اشان مرده است. برای اطمینان كافی است قابی را با تخم و لاروها خیلی جوان از كندوئی دیگر به وسط این جمعیت منتقل كرد. 3 الی 4 روز بعد اگر پستانک یا سلول ملكه رویش زده باشند دلیل بر این است كه ملكه ندارد و اگر سلول ملكه نزده باشند حتما ملكه دارد.
در هر محل كه كندوها هستند و به هر محلی كه منتقل می شوند، وقت شروع و ختم تك تك گل های همان منطقه در یك دفترچه كوچك یادداشت شود. به كمك آن زنبور دار همیشه خواهد دانست كه كندوها را به كدامیك از مناطق و تقریبا در چه روزی باید كوچ دهد. از جابجا كردن كندوها در داخل زنبورستان در هر ماه و فصل به هر دلیلی كه باشد باید احتراز كرد. انتقال كندو از نقطه ای كه به خط مستقیم 10 كیلومتر با محل تازه فاصله داشته باشد مجاز است و نه كمتر، زیرا شعاع پرواز زنبورها بطور عادی 4 كیلومتر می باشد. به جمعیتی كه ملكه ندارد یك ملكه در قفسه ملكه كه مقداری خمیرشیرین هم داخل یكی از سوراخ های قفسه گذاشته شده باید داد. در اسفند ماه همه جمعیت ها معمولا ملكه تازه را خیلی ساده و بی درد سر قبول می كنند.
جمعیتهایی كه مدفوع آنها بی رنگ روی قاب ها خشك شده اند آلوده به بیماری نوزما می باشند كه در صورت شدت بیماری مدفوع بی رنگ و خشک شده آن اطراف سوراخ پرواز هم دیده می شوند. به آنها شربت 1به 1 نیمه گرم مخلوط با مقداری داروی ضد نوزما مثل فوماژیلین عصرها به مدت 10 روز می دهند تا معالجه شوند. وزن كردن هر 2 هفته یكبار فراموش نگردد كه باز هم كمك بزرگی به فهمیدن وضع داخلی كندوها می كند. كنترل دائمی و مرتب سوراخ پرواز در این ماه از لحاظ بیماری و همچنین حمل گرده گل می تواند باعث آن گردد كه نیازی به بازكردن كندو نباشد و بدین وسیله از بازكردن كندوها و اذیت بی جهتشان صرف نظر گردد.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه اسفند:

1- فعالیت تخمگذاری ملكه در این ماه زیادتر از بهمن ماه می باشد.
2- كندوها را گرم نگهدارید.
3- مواظب غذا و تغذیه جمعیت ها به كمك عسل یا خمیرشیرین باشید. جمعیت ها در این ماه خیلی بیشتر از ماه های پیش مصرف غذایی دارند.
4- اگر در نزدیكی كندوها محلی برای تهیه آب زنبورها وجود نداشته باشد، برایشان یك آبشخور ساده درست كنید.
5- كاشت چند نهال بیدمشک در نزدیكی كندوها كمک بزرگی برای زنبورها است.
6- هرگاه در سوراخ پرواز زنبورها در حال حمل گرده گل دیدید، در آن حال از زنده بودن ملكه مطمئن باشید.
7- زمانی كه كندو را باز كردید، آرام بودن زنبورها علامت زنده بودن ملكه است.
8- وجود تخم و لارو در شان ها علامت زنده بودن ملكه می باشد.
9- از تغییر مكان دادن كندوها در داخل زنبورستان حتما خودداری كنید.
10- در كوچ دادنها حداقل فاصله از محل اصلی را 10 كیلومتر در نظر بگیرند.