طبقه بندی گیاهشناسی درخت خرما (بخش دوم)

مقاومت به سرما

مقاومت به آفات و بیماریها:

درخت خرما مانند سایر درختان میوه مورد حمله انواع متعددی از عوامل بیماریزا و آفات قرار می گیرد.

شدت و ضعف حمله و خسارت این عوامل بسته به نوع منطقه رقم و شرایط به زراعی نخلستان متفاوت است

۳ـ انتخاب و تهیه رقم بستر کاشت

نخل خرما در طیف وسیعی از خاکها رشد و پرورش می یابد . اما کیفیت محصول آن در خاکهای مختلف متفاوت خواهد بود نخل خرما نیاز به خاکهای عمیق زهکش دار با بافت مناسب (متمایل به شنی) و غنی از مواد غذایی و هوموس دارد اما با این حا ل در خاکهای کاملاً شنی و کاملاً رسی رشد و تولید محصول می کند.

به منظور تهیه بستر کاشت ابتدا زمین را آبیاری نموده و پس از گاورو شدن آن اقدام به انجام عملیات شخم (ترجیحاً دو شخم عمود برهم ) می گردد سپس به منظور بهبود خواص شیمیایی و فیزیکی خاک در هر هکتار اقدام به پخش ۷۰ـ۵۰ تن کود حیوانی کاملاً پوسیده نموده و دو بارعملیات دیسک عمود بر هم انجام می شود

البته به منظور صرفه جویی در مصرف کود حیوانی و کاهش هزینه های کاشت می توان از پخش سطحی کود حیوانی صرف نظر و فقط به مصرف کود حیوانی در هنگام پر نمودن چاله های کاشت اکتفا نمود سپس عملیات ماله کشی (لولر زدن) انجام می شود. ماله کشی زمین بویژه در نخلستانهای احداثی که به روش سطحی آبیاری خواهند شد بسیار حائز اهمیت است چون علاوه بر تسهیل در عملیات آبیاری و جلوگیری از هدر رفتن آب، از نفوذ آب به درون قلب پاجوش و پوسیدگی و خشک شدن آن جلوگیری می کند.

۴ـ تهیه نقشه کاشت :

در نقشه کاشت باید محل خیابانها ،جویهای اصلی و فرعی،محل ساختمانها و انبارها دقیقاً مشخص و زمین کاشت به شکل مناسب قطعه بندی گردد و نقاط کاشت براساس فواصل تعیین شده مشخص شوند تعیین دقیق محل گودالهای کاشت در احداث یک نخلستان مدرن و تجاری بسیار حائز اهمیت است.

۵ـ حفر گودال

حفر گودال شرایط مطلوبی را جهت رشد رویشی و افزایش درصد بقاء نهالهای کاشته شده بوجود

 می آورد.

ابعاد گودالها

ابعاد گودالهای کاشت بستگی به اندازه پاجوش یا نهال کشت بافت و بافت خاک دارد به طور کلی ابعاد گودالها از ۰.۵ *۰.۵ تا ۱*۱ متر متفاوت خواهد بود.

عملیات حفر گودال به سه روش امکان پذیر است

۱ـ حفر گودال به کمک کارگر

۲ـ حفر گودال با مته های گوده برداری

۳ـ حفر گودال با بیل مکانیکی

زمان و نحوه پرکردن گودال کاشت.

گودالهای حفر شده باید به مدت ۳۰ـ۲۰ روز در مقابل نور شدید خورشید قرار گیرند

پس از پرنمودن چاله ها اقدام به آبیاری گودال نموده تا مخلوط ریخته شده درون گودال نشست نماید واین عمل به پوسیدن کود حیوانی و ایجاد بستر کشت نهال کمک فراوان می کند.

۶ـ فاصله کاشت

انتخاب فاصله کاشت یکی از فاکتورهای بسیارمهم در احداث نخلستانهای مدرن و تجاری است.

در انتخاب فاصله مناسب کاشت نوع واریته خرما و شرایط آب و هوایی (به ویژه رطوبت سنجی،بارندگی ،بادهای موسمی و درجه حرارت) نقش بسیار مهمی دارند.

در شرایط ایران فاصله ۸*۸ متر (مناطق گرم و خشک) و ۸*۱۰ متر یا ۹*۹ متر توصیه می گردد.

۷ـ زمان کاشت:

انتخاب زمان مناسب کاشت تأثیر بسیار بسزایی در میزان بقاء پاجوشها یا نهالهای کشت بافت کاشته شده خواهد داشت.

در اکثر مناطق خرما خیز ایران نخل کاران در دو زمان اقدام به کاشت خرما در زمین اصلی می کنند از اواسط اسفند ماه تا اواسط اردیبهشت ماه و از اواسط شهریور ماه تا اواسط آبانماه.

۸ـ نحوه کاشت

عملیات کاشت باید صبح زود انجام شود تا از وارد آمدن تنش به نهالهای کشت بافت یا پاجوش جلوگیری شود.

در صورتیکه از نهال کشت بافت استفاده می شود باید کیسه های اطراف ریشه نهال با دقت برداشته شوند به گونه ای که بیشترین میزان از مواد بستر کاشت اطراف ریشه همراه آن باقی بماند.

نکته بسیارمهم واساسی در زمان کاشت رعایت عمق کاشت می باشد.

مناسبترین عمق کاشت عمقی است که پاجوش در سطح بزرگترین قطرش کاشته شود و بزرگترین قطر پاجوش یا پیاز نهال کشت بافتی هم سطح با سطح خاک اطراف باشد تا امکان ورود آب به درون قلب نهال نباشد.

۹ـ تهیه تشتک

بعد از کاشت باید سریع تشتک اطراف نهال تهیه شود تا پس از آبیاری آب به حد کافی در اختیار نهال قرار گیرد در صورتیکه سیستم ابیاری از نوع قطره ای باشد، قطر تشتک حدود ۳ متر و عمق آن ۳۰ـ۲۰ سانتی متر در نظر گرفته شود.

 ۱۰ - مالچ دهی

یک لایه از مواد آلی نظیر کاه و کلش گندم یا خاک اره سالم در اطراف تنه نهال جهت جلوگیری از رشد علفهای هرز اطراف تشتک و تشکیل سله و کاهش میزان تبخیر آب درون تشتک همچنین افزایش میزان هوموس خاک قرار میدهند.

۱۱ -آبیاری

بعد از کاشت باید عملیات آبیاری سریع صورت گیرد تا استرس وارد به گیاه به حداقل برسد.

داشت

گرده افشانی خرما یکی از حساس ترین کارهای نخل داری است که نقش بسیار مهمی در افزایش کمیت و کیفیت محصول دارد

درشرایط ایران فصل گرده افشانی از اواسط بهمن ماه تا اواسط اردیبهشت ماه به طول می انجامد

گرده افشانی در نخل خرما به دو صورت طبیعی و مصنوعی انجام میشود

گرده افشانی طبیعی :

این نوع گرده افشانی بوسیله باد و حشرات انجام می شود از نظر اقتصادی قابل توصیه نیست زیرا:

۱ـ به مقدار زیادی نخل نر نیاز دارد

۲ـ وزش باد و فعالیت حشرات تابع شرایط جوی است .

گرده افشانی مصنوعی :

بوسیله انسان انجام می شود و به دو شکل سنتی و مکانیکی اعمال میگردد.

۱ـ گرده افشانی سنتی

۱ـ۱) قراردادن خوشکهای گل نر درون خوشکهای گل ماده:

یکی از متداولترین روشهای گرده افشانی در اغلب مناطق خرماخیز کشور میباشد.

۲ـ۱) قراردادن دانه گرده درون پارچه و تکانیدن روی خوشه های ماده.

۳ـ۱) قراردادان قطعات پنبه آغشته به دانه گرده درون گل آذین ماده:

این روش در کالیفرنیا مورد استفاده قرار گرفته است

۲ـ گرده افشانی مکانیکی

جهت گرده افشانی مکانیکی از دستگاه گرده افشان استفاده می کنند.

مزایای گرده افشانی مکانیکی:

۱ـ عدم نیاز به صعود از درختان نخل خرما و سهولت عملیات گرده افشانی

۲ـ کاهش هزینه گرده افشانی

۳ـ عدم نیاز به کارگر ماهر

۳ـ کاهش میزان گرده مصرفی

۴ـ عدم خطر جانی جهت فرد گرده افشان

۵ـ راندمان کار بسیاربالا است

زمان گرده افشانی :

در غالب ارقام خرما بالاترین مقدار محصول با گرده افشانی سه یا چهار روز بعد از باز شدن اسپات(گریبانه) ماده حاصل می شود.

نحوه جداسازی و نگهداری گرده:

اسپات نر رسیده راباید صبح زود و بلافاصله پس از باز شدن گریبانه چید تا باد یا زنبورها باعث اتلاف گرده نشوند

رطوبت گیری:

 پس از قطع گل آذین نر از پایه مادری عملیات رطوبت گیری باید صورت گیرد عدم انجام این کار باعث سیاه شدن (کپکی شدن) و نابودی گل آذین می گردد.

نحوه خشک کردن و رطوبت گیری گل آذین درمناطق مختلف بسته به سلیقه و امکانات نخل دار متفاوت است یکی از عمومی ترین روشها به شرح زیراست :

ـ خارج کردن خوشه گل نر از درون گریبانه

ـ قراردادن خوشه گل روی طناب یا درون سینی ، روی کاغذ روزنامه یا پارچه تمیز بمدت ۲ الی ۳ ساعت در مکان مناسب مقابل آفتاب

ـ تکاندن خوشه گل جهت جمع آوری گرده گلهای رسیده وباز شده با استفاده از دست یاضربه زدن با میله آهنی باریک به وسط دم خوشه.

ـ قطعه قطعه کردن خوشه گلهای نر به گونه ای که هر قطعه حداقل دارای ۳ـ۲ رشته باشد.

ـقراردادن خوشه ها روی نخ سیمی یا طنابهای باریک و در جای خشک و نیمه سایه و به دور از آفتاب شدید و مستقیم

ـ قرار دادن سینی یا کاغذ روزنامه زیر طنابها و جمع آوری گرده ۳ـ۲ بار در طول روز و خشک کردن و نگهداری آن در ظروف مناسب.

نحوه نگهداری گرده خشک :

بهترین روش نگهداری گرده خشک قراردادن آن درون ظروف شیشه ای سربسته غیر قابل نفوذ به هوا در مجاورت کلرید کلسیم که جاذب الرطوب است ( برای هر کیلو گرم دانه گرده میزان دویست گرم کلرید کلسیم ) نیاز است و در شرایط یخچال با درجه حرارت ۵ـ۴ درجه سانتی گراد می باشد.

تنک خرما

روشهای تنک کردن خرما

۱ـ کاهش تعداد خوشه ها

۲ـ تنک کردن خوشه ها

۳ـ تنک کردن با استفاده از مواد شیمیایی

۱ـ کاهش تعداد خوشه ها(Bunch removal)     

روش سنتی و متداول تنک کردن در مناطق خرما خیز دنیای جدید و قدیم، قطع کامل تعدادی از خوشه ها است این روش براساس نسبت برگ به خوشه انجام میشود.

مناسب ترین نسبت برگ به خوشه برای اکثریت ارقام خرما ۱۰ برگ به یک خوشه می باشد.

عمل تنک خوشه ها را می توان در دو مرحله انجام داد

الف : زمان گرده افشانی

در این مرحله معمولاًغلافهایی که خیلی زود یا خیلی دیر ظاهر می شوند حذف می گردند.

ب: شش الی هفت هفته بعد ازگرده افشانی:

با در نظر گرفتن نسبت مناسب برگ به خوشه تعدادی از خوشه های تلقیح نشده و ضعیف حذف می شوند.

۲ـ تنک خوشه:

ـ حذف یک سوم از انتهای خوشه در هنگام عمل گرده افشانی که در ارقام با خوشکهای بلند اعمال میشود.

ـ حذف یک سوم از انتهای خوشه در مرحله کیمری

ـ حذف یک سوم از خوشکهای داخل خوشه

ـ حذف تعدادی از میوه ها روی خوشکها

تعیین روش مناسب تنک کردن:

یکی از نکات مهم درمورد انتخاب شیوه و زمان تنک کردن میوه خرما، توجه به زمان ظهور آفات مهم و درجه اول میوه خرماخیز است بعنوان مثال در مناطقی که خسارت کرم میوه خوار بیش از ۲۰ درصد است باید عملیات تنک کردن را پس از پایان مرحله خسارت نسل اول آفت انجام داد البته در مناطقی که این آفت وجود دارد و خسارت آن کمتر از ۲۰% باشد نیازی به مبارزه علیه آفت نیست چون در این حالت عمل تنک کردن طبیعی میوه توسط این حشره، به نحو مطلوبی انجام می شود از نظر اقتصادی  تنک میوه ها به روش حذف یک سوم نوک گل آذین در مرحله گرده افشانی مناسبترین روش می باشد که علاوه بر افزایش کیفیت و خواص بازارپسندی میوه باعث کاهش خسارت عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما می گردد.

هرس نخل خرما:

هرس برگ

زمان هرس برگ

ـ هرس پس از برداشت محصول: در این مرحله برگهای خشکیده و برگهای آلوده به آفات و بیماریهای نخل حذف می شوند.

ـ در زمان گرده افشانی : این کار بمنظور سهولت در گرده افشانی انجام می شود.

ـ در زمان تنظیم و آرایش خوشه ها ۸ـ۶ هفته پس از گرده افشانی) این نوع هرس به منظور رعایت نسبت مناسب بین برگ و خوشه و ایجاد فضای مناسب زیر خوشه ها جهت آرایش خوشه ها و برداشت آنها صورت می گیرد.

۲ـ هرس دمبرگ (تکریب)

در نخلستانهای تجاری حذف برگها در دو مرحله صورت می گیرد در مرحله اول که بخش اعظم برگها در آن حذف می گردند شامل بریدن بخش کاملاً خشک و پلاسیده برگها می شود (هرس) در این مرحله به فاصله تقریبی ۴۰ـ۳۰ سانتی متر از محل اتصال برگ به تنه اقدام به بریدن برگها می شود و حذف انتهای دمبرگها در مرحله دوم صورت میگرد.

در مرحله دوم هرس (تکریب) که معمولاً هر ۳ـ۲ سال یکبار انجام می شود بخش باقیمانده از دمبرگها درفصل مناسب آن که معمولاً در فصل پاییز و پس از اولین بارندگی است بریده شده و حذف می گردد بارش باران باعث نرم شدن بافتهای دمبرگ شده و عمل برش را تسهیل می نماید.

روشهای تکریب:

عملیات حذف انتهای دمبرگ ها در مناطق مختلف خرما خیز کشور به روشهای متفاوتی انجام می شود رایج ترین روشهای تکریب ، روش های دستی است که با استفاده از عکفه، اره و یا تبر انجام می شود.

دستگاه هرس ته برگ نیز در جهت تکریب نخلهای خرما طراحی و ساخته شده است .

هرس خار:

معمولاً در همه ارقام خرما در قسمت قاعده دمبرگ و در دو طرف آن تعدادی خار وجود دارد

لازم است قبل از گرده افشانی یا در هنگام گرده افشانی نسبت به حذف این خارها اقدام گردد

نخل کاران جهت حذف این خارها از وسیله ای به نام خارزن دستی استفاده می کنند در هنگام استفاده از این وسیله جهت حرکت آن از سمت قسمت ته دمبرگ به سمت نوک دمبرگ تا محلی که خاروجود دارد می باشد.

اخیراً در موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری دستگاه خارزنی خرما طراحی و ساخته شده است که جهت هرس نخلهای جوان و کم ارتفاع مناسب به نظرمی رسد.

۴ـ هرس دم خوشه ها پس از برداشت:

بعداز اتمام عملیات برداشت در نخلستانها در اولین فرصت باید اقدام به حذف دم خوشه های باقیمانده روی خرما نمود این کار هم باید در ارقام ماده و هم در ارقام نر صورت گیرد زیرا در خیلی از موارد این دم خوشه ها می توانند عامل بقاء و انتشار بیماریهای قارچی در نخلستان باشند.

۵ـ حذف پاجوش و تنه جوش:

معمولاً در سنین جوانی نخل(تا ۲۰ سال اول پس از کاشت) تعدادی پاجوش ( معمولاً۱۵ـ۶ عدد) پای هر درخت تولید می شود . نکته مهم این است که نگهداری تعداد زیادی پاجوش روی درخت و برای مدت طولانی علاوه برایجاد مشکلات مرحله داشت محصول باعث ضعف درخت و کاهش عملکرد آن می گردد.

مصرف کود در خرما:

نخل خرما نیاز غذایی مشابه با سایر گیاهان دارد عناصر غذایی مورد نیاز جهت رشد و تولید محصول در نخل خرما به استثنای عناصری که از طریق هوا جذب می شوند:

عبارتند از : ازت، فسفر، پتاس، کلسیم ، کبالت ، مس ، آهن ، منیزیم،منگنز،مولیبدن،کلر،سدیم ،گوگرد و روی. مقدار مورد نیاز نخل خرما به این عناصر متفاوت است ازت ، فسفر و پتاس در زمره عناصر پرمصرف بشمار می روند

نیاز غذایی خرما:

۱ـ کودهای آلی:

حداقل هر دو سال یکبار باید مقدار  ۵۰ ـ۳۰ کیلوگرم کود حیوانی پوسیده در خاک پای درختان خرمای بالغ پخش و مخلوط گردد. بطور کلی میزان کربن آلی در خاک پای درختان باید بیش از یک درصد باشد. بهترین زمان مصرف کودهای حیوانی در اواخر زمستان می باشد.

۲ـ کودهای شیمیایی:

بطور کلی گیاهان از جمله درخت خرما به ۱۶عنصر غذایی نیاز دارند

عناصر پر مصرف و کم مصرف

عناصر پر مصرف عبارتند از فسفر و پتاسیم . برای تأمین ازت مورد نیاز گیاه در آبیاری قطره ای می توان از کود اوره، سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم استفاده کرد همه انواع این کودها در سیستم آبیاری چه بصورت محلول وتزریق از طریق سیستم و چه بصورت چالکود قابل استفاده اند

عناصر کم مصرف

عمده عناصر کم مصرف عبارتند از آهن ، روی ،بر ، مس ، منگنز و مولیبدن

کودهای سولفات روی، سولفات منگنز، سکوسترین آهن به ترتیب به میزان ۱۵۰ـ۱۰۰ ، ۱۵۰ـ۱۰۰ و ۱۰۰ گرم در هنگام مصرف کودهای فسفره و پتاسه باید مصرف شوند.

میانگین توصیه های انجام شده به عنوان یک برنامه کوددهی جهت استفاده در سه سطح زمان کاشت، نخلهای جوان کمتر از ۴ سال و نخلهای بالغ مورد عمل قرار گرفته و به شرح زیر جهت کوددهی نخل خرما توصیه گردیده است.

توصیه کودی درزمان کاشت:

در زمان کاشت پاجوش یا نهالهای کشت بافت باید کودهای زیر با خاک سطحی مخلوط و چاله ها پر شوند.

۱۵ـ۱۰ کیلوگرم کود حیوانی پوسیده ، خشک و با کیفیت مناسب.

۷/۰ کیلوگرم سوپر فسفات

۲۵/۱ کیلوگرم سولفات آمونیوم

۰۸/۱ کیلوگرم سولفات پتاسیم

سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم را می توان با خاک سطحی مخلوط و مورد استفاده قرار داد و یا می توان بعد از کاشت نهال همراه با سیستم آبیاری استفاده کرد.

کود سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم باید بصورت جداگانه در آب آبیاری مصرف شوند

ـ بعداز ۳ـ۲ نوبت آبیاری یکبار مصرف شوند

زمان مصرف:

به منظور بدست آوردن بهترین نتیجه از مصرف کودهای شیمیایی باید زمان مصرف کودها با مراحل حساس رشد گیاهان منطبق گردد. در بعضی نخلستانهای تجاری در برخی از کشورهای خرما خیز کود مورد نیاز نخل خرما راهمراه با سیستم ابیاری در اختیار گیاه قرار می دهند به این روش کود آبیاری (fertigation) گویند.

در روش کود آبیاری کود ازته باید به مدت هشت ماه و از ماههای آبان تاخرداد به درختان داده شود مصرف کود فسفر و پتاس هرسه ماه یکبار (اوایل بهمن ،اوایل اردیبهشت ماه و اوایل مردادماه و اوایل آبان ماه ) صورت گیرد.

دور و زمان آبیاری:

دور و زمان آبیاری در نخلستانهای خرما در مناطق مختلف خرما خیز کشور بر حسب میزان آب قابل دسترس ، سیستم آبیاری ، شرایط آب و هوایی ، فصول مختلف سال ، سن درختان ، نحوه کاشت ، جنس وبافت خاک ، کیفیت خاک و آب آبیاری متفاوت است .

آبیاری باغهای تازه احداث :

بهترین طریقه آبیاری نخلستانهای جدید الاحداث در سیستم آبیاری سطحی آبیاری تشتکی است در این روش با در نظر گرفتن اندازه نهال ، تشتکی در اطراف آن درست می کنند و آن را با ایجاد جویهای فرعی به جوی اصلی و صل می کنند.

در اکثر مناطق دور آبیاری در نخلستانهای جدید الاحداث در ماه اول یک روز درمیان و در ماه دوم دو روز درمیان و در ماه سوم سه روز در میان و بعد از آن هفته ای یکبار اس ت

آبیاری در زمستان هر ۱۵ـ۱۰ روز یکبار صورت می گیرد.

آبیاری نخلهای مثمر:

در روش آبیاری سطحی در شرایط ایران بطور کلی نخلستانهایی که دارای خاک سبک می باشند در تابستان ۷ـ۴ روز و در زمستان ۳۰ـ۲۰ روز یکبار آبیاری میشوند و نخلستانهایی که دارای خاک سنگین هستند در تابستان ۱۲ـ۷ روز یکبار ودر زمستان ۴۵ـ۳۰ روز یکبار آبیاری میشوند.

 طبقه بندی گیاهشناسی درخت خرما (بخش اول)

منابع

۱ـ راهنمای خرما کاشت ، داشت و برداشت چاپ دوم با تجدید نظر . معاونت تولیدات گیاهی نویسنده : حسین پژمان

۲ـ اباذرپور،م. ۱۳۷۷ بررسی و تعیین مناسب ترین زمان گرده افشانی در خرمای مضافتی . گزارش نهایی طرح تحقیقاتی انتشارات موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری کشور

۳ـ باب المراد، م ۱۳۷۰ آزمایش نسبت برگ و خوشه بر روی عملکرد و کیفیت خرما رقم مضافتی در جیرفت. نشریه نتایج طرحهای تحقیقات خرما انتشارات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر

۴ـ روحانی ،ا ۱۳۷۶. خرما چاپ اول انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران