ب) آبیاری

موضوع تأمین آب از نکات قابل بررسی و مهم است. ابتدا باید وضعیت مسائلی چون چگونگی پراکندگی باران، نوع سیستم آبیاری مورد استفاده و قابل توصیه (آبیاری قطره­ای یا بارانی) مشخص شود. در هر صورت کوشش‌های لازم باید اعمال شود تا درخت دچار تنش کم آبی نشود. درختان خزان کننده در طی خواب درخت، به آب کمی احتیاج دارند. درحالیکه درختان مرکبات (همیشه سبز) در تمام طول سال برای زنده ماندن و باردهی نیاز به آب دارند. ضمن اینکه  قسمت اعظم میوه از آب تشکیل شده است. جهت تامین نیاز آبی درختان مرکبات از طریق بارندگی، نیاز به حدود ۷۵- ۵۰ میلی­متر باران در هر نوبت بارندگی است تا بتواند خاک را به خوبی خیس نماید. نیاز آبی درختان مرکبات برای یک دوره شش ماهه بیشتر مطرح بوده و برای گیاه حیاتی است. این دوره از اواخر زمستان وقتی که ریشه­های جدید شروع به رشد می­کنند شروع شده و تا بهار با تولید شاخه­های جوان و جدید، گلدهی درختان، تشکیل میوه، تقسیم سلولی میوه­های کوچک و جوان و بزرگ شدن سلول­ها ادامه می­یابد.

شیوه آبیاری در نقاطی که بارندگی کافی وجود ندارد بستگی به امکانات و شرایط آب و هوایی و منابع آبی منطقه دارد. در صورت کافی بودن منبع آب، آبیاری کانالی و یا بارانی که نازل­های آن در زیر تاج درخت قرار می­گیرند مورد استفاده خواهد بود. لیکن در مواردی که محدودیت منابع آبی وجود دارد استفاده از روش آبیاری قطره­ای مناسب­تر خواهد بود. در هر نوبت آبیاری ضروریست که حدود ۳/۲ خاک منطقه ریشه خیس شود. تأمین این مقدار آب مصرفی و فواصل آبیاری به جنس خاک بستگی دارد. خاک­های شنی قابلیت نگهداری آب کمتر و در زمان کمتر را دارند در صورتیکه خاک­های رسی و لومی آب بیشتر و در مدت طولانی­تری در خود حفظ می­کنند. در آبیاری خاک­های سنگین، در شروع آبیاری در سطح خاک جاری شده و دیرتر به درون خاک نفوذ می­کند اما با استمرار آبیاری موجبات اشباع خاک فراهم می­شود. نکته قابل توجه اینکه هر دو حالت محدودیت آبیاری و یا آبیاری فراوان، گیاه را با تنش کم آبی مواجه می­سازد.

سیستم­های آبیاری بعد نصب نیاز به ارزیابی راندمان و کفایت آبیاری دارند. یکی از عوامل مهم در افزایش عملکرد مرکبات تحت پوشش آبیاری قطره­ای، مدیریت صحیح و برنامه­ریزی مناسب آبیاری است. بنابراین بالا بردن راندمان­های آبیاری چون راندمان واقعی کاربرد ربع پایین، راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین، راندمان یکنواختی پخش آب و در نهایت وضعیت عملکرد فنی سیستم از اهداف ارزیابی سیستم­های آبیاری قطره­ای است. بالا بودن این راندمان­ها نشانگر برخورداری درختان از آب کافی نیست. به عبارت دیگر بالا بودن راندمان کاربرد ربع پایین و یکنواختی توزیع به تنهایی مطلوب نیست مگر آنکه راندمان کفایت آبیاری در حد قابل قبول باشد. کاهش راندمان کفایت معمولاً با افزایش راندمان کاربرد همراه است ولی ممکن است این روند به دلیل مدیریت ضعیف، طراحی نامناسب، پراکندگی دبی قطره­چکان­ها و عدم برنامه ریزی مناسب آبیاری باشد.

در حال حاضر در بعضی از باغات مرکبات کشور و خصوصاً استان مازندران، سیستم­های آبیاری قطره­ای نصب شده است. کشاورزان زیادی نیز رغبت به استفاده از این روش در باغ­های خود دارند. کاربرد موفق سیستم آبیاری قطره­ای علاوه بر طراحی مناسب، نیازمند برنامه­ریزی دقیق مقدار و دور آبیاری است. مقدار آب داده شده در پای درختان با یک سیستم قطره­ای به یکنواختی پخش آب در سیستم بستگی دارد. کم بودن یکنواختی پخش در باغ بدلیل پراکندگی زیاد دبی قطره چکان­ها است. دلایل وجود این پراکندگی نیز عواملی چون کیفیت نامناسب آب و درنتیجه گرفتگی قطره چکان­ها، تغییرات غیرمجاز افت فشار در لوله های نیمه اصلی و فرعی، ضریب  تغییرات ساخت قطره چکان­ها وکم بودن فاکتور کاهش راندمان است.

در مرکبات گاهی اقدام به اجرای سیستم هدفمند کم­آبیاری در مراحل مختلف رشدی درخت می­نمایند. اثرات کم­آبیاری روی کیفیت میوه­ها بستگی به تراکم و طول مدت دوره تنش آبی دارد. کم­آبیاری بیشتر در مراحل انتهایی دوره رشد میوه و شروع رسیدگی میوه­ها از طریق افزایش در محتویات قندی و اسیدی میوه تاثیرگذار است. در مرکبات از روش کم­آبیاری به منظور افزایش TSS و کیفیت داخلی میوه استفاده می­شود. ثابت شده است که تجمع قند (افزایش مجموع قندها در هر میوه) بیشتر در اثر پدیده تنش آبی ایجاد می­شود تا اینکه پدیده آب ازدست دهی دخالت داشته باشد و ترجیحاً اینکه اصولاً قندها طبق پدیده تنظیم اسمزی تجمع می‌یابند.

نکته حائز اهمیت دیگر جذب نمک (کلرور سدیم) در مرکبات است. چنانچه درخت سالم و قوی بوده و با سیستم ریشه مطلوب در خاک دارای زهکشی مناسب استقرار داشته باشد نمک کمتری جذب می­کند. درصورتیکه خاک دارای آب زیاد یا در حد اشباع باشد ریشه گیاه به سهولت نمک را جذب خواهد نمود. نمک در مراحل اولیه به کندی جذب شده اما با استمرار این حالت نمک در برگ­ها انباشته شده و موجب زردی و سوختگی نوک برگ­ها و ریزش آنها خواهد شد. ممکن است با ادامه یافتن تجمع نمک در گیاه، تمام برگ­های درخت از نوک به پایین شروع به ریزش نمایند. برگ­های مرکبات ده مرتبه بیشتر از ریشه نمک را جذب می‌کنند. بنابراین چنان­چه آب آبیاری دارای نمک باشد بهتر است شاخ و برگ درخت خیس نشود. در صورت افزایش نمک در برگ نه تنها زردی برگ­ها را موجب می­شود بلکه فتوسنتز نیز دچار توقف یا تأخیر می‌شود. گاهی در بعضی مناطق علائم سمیت نمک در درختان دیده می­شود درحالیکه خاک یا آب آن ناحیه فاقد نمک است. علت این عارضه به دلیل نزدیک شدن ریشه­های درخت به یک منبع فاضلاب و یا آب محتوی نمک است. آب­های ذخیره شده در سد به علت گرما و تبخیر شدید، قسمت رویی آب فاقد نمک بوده اما آب تحتانی دارای نمک فراوان است. آب زهکش­ها نیز دارای نمک زیاد بوده و ناشی از نمک خاک است که در اثر آب باران یا آبیاری شسته شده و به قسمت زهکش وارد می­شود. برخی از پایه­ها به شوری مقاوم­تر از سایر پایه­ها هستند. برای مثال رانگپورلایم و نارنگی کلئوپاترا مقاوم­تر از سیتروملو، پرتقال، ترویر و کاریزا سیترنج به منابع آبی شور هستند.