|
طبقه‌بندی سبزیجات
سبزیکاری در فضای آزاد برخلاف پرورش سبزی‌ها در گلخانه و پرورش گل است. وجه تمایز سبزیکاری با پرورش گیاهان زینتی را می‌توان در رشد و نمو بیشتر و محدود بودن بقایای گیاهی سبزی‌ها دانست. اختلاف سبزیکاری و زراعت در این است که اکثر سبزی‌ها درحالیکه اندام‌های آنها کاملاً رشد نیافته‌اند، برداشت می‌شوند در صورتیکه برداشت محصولات زراعی پس از رشد کامل اندام‌ها صورت می‌گیرد. به همین علت نیز سبزی‌ها با گذشت اندک زمانی کیفیت مطلوب خود را از دست می‌دهند. این بدان معنی است که اغلب سبزی‌ها از یک طرف با هزینه بیشتری تولید می‌شوند و از طرف دیگر تنها برای زمان محدودی می‌توان آنها را نگه‌داری کرد. از این نظر برای عرضه مداوم سبزی‌ها به بازار، باید آنها را در سطوح کوچک و در چندین مرحله کاشت. بنابراین یکی از ویژگی‌های تولید سبزی، کاشت بهنگام آن است.
- طبقه‌بندی از نظر سیکل زندگی: سبزیجات را براساس طول دوره رشد و نموشان تقسیم‌بندی می‌کنند.
الف: یک‌ساله: در طول یک فصل رویش رشد می‌کند تا بالغ شود، گل بدهد، بذر تولید کند و از بین برود. این گیاه دوره خواب را فقط به شکل دانه می‌گذراند. مانند: کاهو، خیار، خربزه، هندوانه، شاهی، کدو
ب: دوساله: گیاه دوساله در یک فصل رشد می‌کند. در طول زمستان به خواب می‌رود، در بهار رشد را از سر می‌گیرد، گل می‌دهد و از بین می‌رود. چرخه زندگی گیاه در دو سال کامل می‌شود. مانند: هویج، پیاز، جعفری، تره، چغندر، انواع کلم‌ها، کرفس، شیکوره
ج: چندساله: بیش از دو فصل رشد ادامه حیات می‌دهند. به دو گروه چوبی و علفی تقسیم می‌شوند.
- چندساله‌های چوبی: ساقه‌های ضخیم و پوشیده از پوست دارند و در زمستان زنده می‌مانند. هر سال به اندازه این گیاهان افزوده و چوب جدید اضافی در آنها تولید می‌شود و تا اندازه‌های بزرگ رشد می‌کنند.
- چندساله‌های علفی: فقط برگ‌ها و ساقه‌های ظریف تولید می‌کنند. اندام‌های هوایی آنها بیشتر اقلیم‌ها در فصل زمستان پاییز از بین می‌روند و فقط اندام‌های زیرزمینی در زمستان زنده می‌مانند. اما در مناطق بدون یخبندان، ممکن است در سرتاسر سال به رشد فعال ادامه دهند.
- طبقه‌بندی علمی یا گیاه‌شناسی: در این طبقه‌بندی از خانواده یا تیره و جنس و گونه نام برده می‌شود. ولی از نظر سبزیکاری اهمیت چندانی ندارد. اغلب دیده می‌شود سبزی‌هایی که در یک تیره قرار دارند، از نظر احتیاجات آب و هوایی، قسمت قابل مصرف، نحوه استفاده و سایر مشخصات (نحوه کاشت) با هم تفاوت زیادی دارند.
- بر اساس قسمت‌های خوراکی: سبزی‌ها بر حسب قسمت‌های قابل استفاده، تقسیم‌بندی می‌شوند.
- سبزیجات برگی: کاهو، اسفناج، کرفس‌برگی، گشنیز، جعفری، ریحان، شوید، تره، کلم‌پیچ، آندیو و شیکوره
- سبزیجات ساقه‌ای: مارچوبه، کنگر، کلم‌قمری (داش کلم).
- سبزیجات میوه‌ای: خربزه، خیار، هندوانه، فلفل، بادمجان، کدو، گوجه‌فرنگی، بامیه.
- سبزیجاتی که از گل آنها استفاده می‌شود: آرتیشو، کلم‌گل معمولی، کلم‌گل‌سبز.
- سبزیجاتی که قسمت زیرزمینی مورد استفاده قرار می‌گیرد: پیاز، سیر، موسیر، هویج، چغندر، شلغم، ترب.
- سبزیجاتی که از بذر نارس یا از غلاف‌های نارس استفاده می‌شود: لوبیا سبز، باقلا، نخودفرنگی.
- طبقه‌بندی براساس مقاومت یا حساسیت به سرما (نیازهای حرارتی): که به دو گروه تقسیم می‌شوند:
الف: سبزیجات فصل سرد: بذر در درجه حرارت پایین (حدود ۲-۳ تا ۷-۸ درجه سانتی‌گراد) جوانه می‌زند و رشد بهینه آنها در هوای خنک (۱۶-۲۷ درجه سانتی‌گراد) انجام می‌گیرد. آنها دمای نزدیک به یخبندان را تحمل می‌کنند. سبزی‌های فصل خنک در شرایطی که میانگین و متوسط دمای ماهیانه حدود C°۲۰ باشد، رشد مناسبی و خوبی دارند. چنانچه متوسط دما بین C°۱۸-۱۶ باشد، بهترین رشد و مرغوب‌ترین محصول را خواهد داشت.
- سبزی‌های مقاوم به سرما: مارچوبه، ریواس، سیر، موسیر، اسفناج، شلغم، تربچه، پیاز، جعفری، کلم‌پیچ، نخودفرنگی، کلم‌قمری، کلم‌گل‌سبز، کلم‌تکمه‌ای، تره‌فرنگی
- نیمه‌مقاوم به سرما: کلم‌گل‌معمولی، چغندرلبوئی، چغندربرگی، کاهو، آندیو، سیب‌زمینی، هویج، آرتیشو
ب: سبزیجات فصل گرم: شامل سبزی‌هایی هستند که بذرشان برای جوانه‌زدن احتیاج به دمای بالا دارند
(۱۵-۱۰ درجه سانتی‌گراد) و در هوای گرم (۳۳-۲۴ درجه سانتی‌گراد) بیشترین رشد و بهترین محصول را خواهند داد. در شرایطی که میانگین دمای ماهیانه حدود C°۳۰ باشد، رشد مناسب و مطلوب خواهند داشت. به‌طورکلی برای این دسته سبزی‌ها نباید حداکثر دما از ۳۸ الی ۴۰ درجه سانتی‌گراد و پایین‌ترین دما از C°۱۰ کمتر شود.
- حساس به سرما: گوجه‌فرنگی، اسفناج زلاندنو، ذرتشیرین، لوبیاسبز، سویا، لوبیا چشم‌بلبلی
- خیلی حساس به سرما: انواع کدوها، بادمجان، بامیه، هندوانه، خیار، سیب‌زمینی‌شیرین، خربزه، طالبی، فلفل.
جدول ۱ - سبزیجات فصل خنک
آرتیشو و سیب‌زمینی ریواس کلم‌گل
اسفناج و آندیو سالسیفی کلم‌بروکلی
باقلا سبز تربچه کلم‌تکمه‌ای
مارچوبه تره‌فرنگی کلم‌قمری
نخودفرنگی شلغم کلم‌پیچ
چغندرلبوئی کرفس هویج و پیاز
نقل از: قادری۱۳۵۶
جدول۲ - سبزیجات فصل گرم
اسفناج زلاندنو سیب‌زمینی‌ترشی گوجه‌فرنگی
بادمجان بامیه طالبی
ذرتشیرین فلفل‌سبز لوبیا
خربزه کدوها هندوانه
نقل از: قادری۱۳۵۶
فرق بین سبزیجات فصل سرد و گرم
۱ . در جوانه‌زنی بذر: چرا که سبزی‌های فصل خنک در دمای پایین خاک جوانه می‌زنند.
۲. اندازه سبزیجات فصل سرد کوچکتر است.
۳. سبزیجات فصل گرم دارای ریشه‌های عمیق‌تری هستند.
۴. در سبزیجات فصل گرم اجزای زایشی و در سبزیجات فصل سرد قسمت‌های رویشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۵. کود فسفره در سبزیجات فصل گرم (زایشی) و کود ازته در سبزیجات فصل سرد (رویشی) استفاده بیشتر دارد.
۶. از لحاظ انبارمانی سبزیجات فصل گرم به دمای ۸–۷ درجه سانتی‌گراد و سبزیجات فصل سرد به دمای پایین حدود ۲–۱ درجه سانتی‌گراد نیازمند می‌باشد.
۷. سبزی‌های دوساله (هویج‌فرنگی، کرفس، جعفری) نسبت دوره‌های طولانی سرما حساس‌اند و قبل از آنکه کاملاً برسند به بذر می‌نشینند.
۸. تعداد دفعات آبیاری به علت سطحی بودن ریشه زیاد است.
جدول۳- البته استثناهایی نیز وجود دارد که به‌صورت جدول زیر بیان شده است
|
سیب‌زمینی‌شیرین
|
محصول فصل گرم است، ولی از غده ریشه‌ای آن استفاده می‌گردد.
|
|
نخودفرنگی
|
محصول فصل خنک است ولی قسمت زایشی (دانه نارس) آن استفاده می‌گردد.
|
|
اسفناج زلاندنو
|
محصول فصل گرم است ولی برگ‌های آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
|
|
ذرتشیرین
|
محصول فصل گرم است اما در دماهای پایین ◦C۳-۲ قابلیت انبارداری را دارا می‌باشد.
|
|
سیب‌زمینی
|
محصول فصل خنک است اما در دمای صفر درجه قابل انبار نیست.
|
۵. طبقه‌بندی از نظر تحمل شوری خاک: سبزی‌ها نسبت به شوری خاک بسیار حساس می‌باشند و هرچه خاک شورتر باشد، ریشه گیاهان آب مورد نیاز را با سختی بیشتری جذب می‌کنند اهمیت این مسئله در شرایط آب و هوایی گرم و خشک نسبت به شرایط مرطوب به مراتب شدیدتر است. درجه حساسیت سبزی‌ها به شوری خاک بسیار متفاوت است.
الف: تحمل به شوری: اسفناج، چغندربرگی، چغندرلبوئی، کلم‌قمری، مارچوبه
ب: تحمل متوسط: گوجه‌فرنگی، فلفل، سیب‌زمینی، هویج، کاهو، پیاز
ج: حساس به شوری: تربچه، لوبیا سبز
طبقه‌بندی بر اساس عمق ریشه: سبزی‌ها نسبت به سایر گیاهان بیشتر به آب نیاز دارند. میزان آب ضروری متناسب با خشکی و عمق ریشه گیاه است. بنابراین گیاهانی که ریشه سطحی دارند مثل تربچه، کاهو و غیره، با دور کمتری آبیاری می‌شوند تا گیاهانی که ریشه عمیق دارند مثل گوجه‌فرنگی، انواع کلم‌ها و غیره. باید دانست که:
- ۷۰ درصد رطوبت و مواد غذایی مورد نیاز گیاهان از قسمت فوقانی ریشه‌ها تامین می‌شود.
- هرچه دوره رویش کوتاه‌تر باشد، خسارت ناشی از کم‌آبی بیشتر است.
- اگر بعد از یک دوره خشک طولانی گیاهی را آبیاری کنیم، احتمال ترکیدگی میوه در آن زیاد است. این امر به علت پدیده فیزیکی (عدم تناسب صحیح حجم به سطح میوه) است. ترکیدگی گوجه‌فرنگی، کلم قمری و غیره از این نوع است.
جدول ۴- متوسط عمق ریشه تعدادی از سبزی‌ها
ریشه سطحی ریشه متوسط ریشه عمیق
(۶۷ سانتیمتر و یا بیشتر) (۶۸ تا ۱۰۰ سانتیمتر) (۱۱۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر)
کلم‌بروکلی لوبیا آرتیشو
کلم‌تکمه چغندرلبویی مارچوبه
کلم‌پیچ هویج و شلغم لوبیا لیما
کلم گل و کلم چینی خیار خربزه
کرفس بادمجان کدوتنبل
کاهو و اسفناج نخودفرنگی کدوخورشتی
سیر و تره‌فرنگی فلفل‌سبز سیب‌زمینی شیرین
ذرتشیرین ریواس گوجه‌فرنگی
تربچه و سیب‌زمینی کدوخورشتی (تابستانه) هندوانه
نقل از: Fulton, ۱۹۸۹
۷. طبقه‌بندی بر اساس مقاومت به واکنشpH خاک: سبزی‌ها هر کدام در یکpH به خصوص از خاک پرورش می‌یابند و عکس‌العمل سبزی‌ها نسبت بهpH خاک بسیار متفاوت است. یکی از عواملی که هنگام دادن کود به خاک باید در نظر گرفت،pH خاک است. اضافه کردن کودهای شیمیایی نباید باعث بهم زدنpH خاک شوند. بنابراین، تغییر pH خاک باعث تغییر شرایط رشد می‌گردد. اغلب سبزی‌ها در زمین‌هایی که ۷pH= دارند، نتیجه بسیار خوبی می‌دهند. البته بیشتر سبزی‌ها بهترین رشد و نمو خود را در خاک‌هایی دارند که اسیدی باشند. شایان ذکر است که تعدادی از سبزی‌ها ترجیح می‌دهند در خاکی کهpH کمی قلیایی داد، به رشد خود ادامه دهند. لوبیاسبز، کدو مسمایی، کاسنی و لوبیا پهن آمریکایی، نمونه‌هایی از این سبزی‌ها هستند. بعضی مواقع برای پیشگیری از بیماری‌ها، مجبور به کاشت سبزی‌ها درpH مخصوصی می‌باشیم. به‌عنوان مثال: برای جلوگیری از اشاعه بیماری لکه‌سیاه سیب‌زمینی لازم است که درpH حدود ۵ سیب‌زمینی را کشت نمود. چنانچه کلم در خاک‌هایی که pH کمی قلیایی دارند، کشت شوند حمله بیماری فتق کلم به حداقل خواهد رسید.
منبع : http://www.gologiah.ir
| .: نظر شما در مورد این مطلب:. |
|
|
|
درباره ما
تماس با ما