|
عوامل طبیعی
به‌طورکلی رابطه گیاه با محیط اطراف آن را اکولوژی گویند. محیط اطراف و خواص داخلی یا ژنوتیپ هر گیاه، شکل ظاهری یا فنوتیپ آن را تعیین می‌کند. این رابطه را می‌توان با فرمول زیر نشان داد:
P = G + E
که در آن P به معنی فنوتیپ، G به معنی ژنوتیپ و E به معنی محیط زیست است. این عوامل طبیعی شامل گازهای اتمسفری، باد، نور، آب، دما، زمین، کود می‌شود.
گازهای اتمسفری
هوای طبیعی دارای ۸۰/۷۸ درصد حجمی ازت، ۹۵/۲۰ درصد حجمی اکسیژن، ۰۳/۰ درصد حجمی گازکربنیک و ۹۴/۰ گازهای نادر و سایر گازها مثل متان، اکسیدهای ازت، منواکسید کربن، آمونیاک یا اوزن است. حدود ۹۴ درصد مواد خشک گیاهان شامل کربن (حدود ۴۰ درصد)، هیدروژن و اکسیژن است. گازهای اتمسفری شامل CO۲، گازهای سمی که باعث مسمومیت و کلروز گیاه می شوند. مانند: HCL، CO، H۲S،... و فلزات سنگین حاصل از سوخت‌های فسیلی می‌باشند. کربن به‌صورت CO۲از اتمسفر جذب شده و در فرآیند فتوسنتز به‌کار می‌رود. تنها قسمت ناچیزی از آن از طریق محلول خاک جذب می‌شود.
باد
وزش متعادل باد مانع رشد بی‌رویه گیاه شده و رشد قطری را افزایش داده و استحکام مکانیکی ساقه را فراهم می‌سازد. به علت جابجا نمودن بهتر هوا باعث متعادل کردن غلظت گازکربنیک و دما به رشد و نمو گیاهان نیز کمک می‌کند. باد همچنین باعث نفوذ بهتر گازکربنیک در برگ‌ها می‌شود، برگ‌ها را خنک می‌کند، تعرق را افزایش می‌دهد و به این ترتیب باعث جذب بهتر بعضی مواد غذایی از زمین می‌گردد و در خشک‌کردن مزارع نیمه‌غرقابی نیز موثر است. ولی بادهای شدید با سرعت بیش از ۵ کیلومتر تاثیر منفی برجای می‌گذارد. باد در شکستن و یا تغییر حالت برگ‌ها، شاخه‌ها و یا گلها (مثلاً در خیار و لوبیا)، خشک شدن مزارع و زمین با تبخیر سطحی و یا تخریب زمین‌های شنی که تراکم بوته در آن کافی نیست، دخالت دارد.
- سبزی‌های حساس به باد: لوبیای پا بلند، خیار، کدو، کلم چینی، مارچوبه
- سبزی‌های نیمه‌حساس به باد: شلغم، هویج، اسفناج، تره‌فرنگی، باقلاسبز، ترب، انواع کلم‌ها
نور
نور از سه جهت مورد مطالعه قرار می‌گیرد:
۱- کمیت یا شدت نور: میزان نوری که در واحد زمان به واحد سطح می‌رسد. هرچه میزان شدت بیشتر فتوسنتز افزایش می‌یابد.
۲- کیفیت نور: طیف‌ها یا طول موج‌های مختلف نور است. مثلاً در نور سبز گیاه قادر به انجام فتوسنتز نیست، درحالیکه در محدوده نورهای آبی و قرمز حداکثر عمل فتوسنتز انجام می‌شود.
۳- طول مدت تابش نور: فتوپریودیسم در رشد و گلدهی بسیاری از گیاهان اثر مستقیم دارد.
طول موج نور فعال (PAR) برای فتوسنتز گیاهان بین ۴۰۰ تا ۷۴۰ نانومتر است که حدود ۵۰ درصد کل اشعه را در بر می‌گیرد. انرژی حاصله از این تشعشعات برای عمل فتوسنتز، تنظیم رویش و رشد و نمو گیاه به‌کار می‌رود. تشخیص تشعشعات در جهت شرق و غرب یعنی در فصول مختلف سال امکان‌پذیر است.
شدت تابش زیاد نور باعث می‌شود:
برگ‌های گیاه سخت شود (خشبی می‌شود).
مواد بیشتری برای طعم و مزه در گیاه ذخیره شود
تعرق زیاد شود
رشد و نمو کم شود (گیاه کوتاه‌تر می‌شود)
شدت تابش کم نور باعث می‌شود:
کاهش ذخایر گیاهی
برگ‌ها نازک و ساقه طویل می‌شود
کوزه‌ای شدن کلم قمری
بیضی شکل شدن تربچه
تشکیل گل کمتر و ریزش آنها
هر چند شدت تابش با کم نور می‌تواند از نظر کیفیت سبزی‌هایی مانند کاهو، کرفس و ریواس نوعی حسن جلوه کند و با تاریک کردن فضای گلخانه‌ها بتوان به این امر دست یافت، اما کاهش نور در اکثر سبزی‌ها با کاهش کیفیت همراه است. فقدان نور حالت Etiolation (اتیوله شدن) را برای گیاهان به همراه دارد. که در این حالت اغلب در خزانه‌کاری‌ها و در شرایط نزدیک بودن فواصل کاشت حاصل می‌شود. که در این حالت قطر ساقه کم شده، فواصل میان گره‌ها زیاد شده و گیاه حالت علفی و یا پا بلند به خود می‌گیرد.
گیاهانی که به تغییرات طول شب واکنش نشان می‌دهند فتوپریودی نامید می‌شوند و در همه جا بجز اقلیم‌های حاره‌ای نزدیک استوا دیده می‌شوند.
۱. گیاهان روز کوتاه: تنها زمانی گل می‌دهند که دوره روزانه نور کمتر از دوره نوری بحرانی آنها، مثلاً ۱۲ ساعت باشد. مانند: ذرت‌شیرین، انواع لوبیا، سویا، شلغم، ارقام میان‌رس کلم‌پیچ
۲. گیاهان روز بلند: گیاهان روز بلند همچنین می‌توانند در زیر نور پیوسته یا دوره طولانی تاریکی که در برخی لحظات با دوره نوری کوتاهی به مدت حدود ۱ ساعت قطع شود گل دهند. مانند: سیب‌زمینی، کاهو، هویج، نخودفرنگی، شوید، چغدربرگی، ترب، تربچه، ریواس، کلم‌چینی، چغندر‌سالادی، اسفناج
۳. گیاهان روز خنثی: گوجه‌فرنگی، خیار، فلفل، لوبیاسبز، باقلاسبز، سیب‌زمینی‌شیرین، کرفس، مارچوبه
آب
بیشتر مواد تشکیل دهنده سبزی‌ها آب می‌باشد. بیش از ۹۰% وزن سبزی‌هایی برگی چون کلم، کاهو، جعفری و بیش از ۹۵% وزن سبزی‌هایی چون هندوانه، خربزه و طالبی را آب تشکیل می‌دهد. تقسیم و بزرگ شدن سلول که نتیجه آن رشد گیاه است، به شادابی و سلامت گیاه بستگی دارد که آن منتج از جذب آب از خاک می‌باشد. لذا آب یکی از مهمترین عوامل در تولید سبزی و همچنین تعیین کننده محل سبزیکاری به حساب می‌آید. برای تولید یک کیلوگرم ماده خشک در گیاهان به طور متوسط ۵۰۰ لیتر آب نیاز است. میزان آب ضروری یک سبزی متناسب با خشکی خاک و عمق ریشه گیاه است.
سبزی‌هایی که نیاز آبی زیادی دارند:
- کلم‌های متوسط و دیررس، کرفس، ریواس، تره‌فرنگی، کلم‌گل، کلم‌چینی
سبزی‌هایی که در مقابل خشکی مقاومند:
- طالبی، فلفل‌سبز، بادمجان، انواع کدوها، پیاز، نخودفرنگی، لوبیاسبز
بنابراین گیاهانی که ریشه سطحی دارند با دور کمتری آبیاری می‌شوند تا گیاهانی که ریشه عمیق دارند.
سبزی‌ها طی دوره رشد در مرحله خاص به آب بیشتری نیاز دارند. این زمان به زمان بحرانی نیاز آبی سبزی‌ها معروف است. مهمترین مسئله در عرضه آب، پراکندگی منظم و مناسب آن است. کمبود آب در گیاهانی که به شرایط مرطوب عادت دارند بسیار جدی است زیرا خسارت وارده باعث می‌شود که از طریق بافت‌های ضعیف محافظ تعرق در روزنه‌ها تشکیل گردد و از طریق دیگر ریشه‌های سطحی در گیاه ایجاد گردد.
معایب آب زیاد در خاک سبزیکاری
- شستشوی مواد غذایی از خاک
- سله بستن خاک
- توقف جوانه‌زنی بذور سبزیجات
- کمبود هوا در خاک (کاهش اکسیژن و افزایش گاز کربنیک)
- بسته شدن روزنه‌های برگ
- کاهش دوره انباری سبزی‌ها
- ترکیدگی پوست سبزی‌هایی مثل گوجه‌فرنگی، کلم قمری و غیره
- کاهش دما در عمل کربن‌گیری گیاه
- پوسیدگی ریشه و فراوانی بیماری‌های گیاهی
- شسته شدن بذر در روش دست‌پاش
- تکرار سم‌پاشی‌ها برای مبارزه با آفات و بیماری‌ها
معایب آب کم در سبزی‌ها
- کمبود نسبی در اوایل دوره رشد اختلالاتی در رشد و نمو به‌وجود می‌آورد.
- کاهش عملکرد و کیفیت محصول
- سبز نشدن بذر و یکنواخت نبودن رشد اولیه
- خشکی باعث جدا شدن گل‌های خوراکی در کلم گل شده و از کیفیت محصول می‌کاهد.
- ایجاد مشکلات در تنظیم زمان برداشت محصول
- افزایش شته‌ها
- تشکیل انشعابات ریشه‌ای در هویج و ترب و غیره
- به‌وجود آمدن طعم تند در تربچه، ترب، کلم‌قمری و غیره
- افتادن گلها (در نخود فرنگی و لوبیا سبز)
- عدم تشکیل غده کافی در سیب‌زمینی
- کاهش جذب مواد غذایی توسط گیاه (تثبیت مواد غذایی)
- تاثیر کم علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها و کودهای شیمیایی
- محدودیت در انتخاب رقم
- کاهش دوره انباری سبزی‌های برگی
جدول ۵ - نیاز آبی در زمان بحرانی تعدادی از سبزی‌ها در مقاطع مختلف رشد
نوع سبزی زمان آبیاری
مارچوبه............................................................... هنگام رشد برگ‌ها
لوبیا...................................................................... دوره گلدهی و شکل گرفتن میوه
کلم‌بروکلی و کلم‌پیچ........................................ دوره شکل گرفتن و بزرگ شدن پیچ
کلم‌گل................................................................ آبیاری متناوب از زمان کاشت تا برداشت
هویج.................................................................... هنگام بزرگ شدن ریشه
کرفس.................................................................. هنگام استقرار نشاء و رشد سریع (دوره گرما)
کاهو..................................................................... هنگام رشد پیچ
خیار و بادمجان.................................................... دوره گلدهی و بزرگ شدن میوه
گوجه‌فرنگی......................................................... هنگام گلدهی و میوه بستن و رشد میوه
خربزه................................................................... هنگام گلدهی و رشد میوه
پیاز....................................................................... هنگام تشکیل و رشد پیاز
نخودفرنگی.......................................................... دوره گلدهی و پرشدن غلاف با دانه
سیب‌زمینی......................................................... طی دوره کامل رشد هنگامی که نیاز آبی مشهود باشد
فلفل‌سبز.............................................................. هنگام نشاءکردن و میوه بستن و رشد میوه
کدو تنبل و خورشتی.......................................... هنگام گلدهی و رشد میوه
تربچه................................................................... حجیم شدن ریشه
کدو خورشتی تابستانه........................................ دوره گلدهی و بزرگ شدن میوه
ذرت‌شیرین.......................................................... مرحله ظهور گل‌آذین نر و مرحله ابریشم و پرکردن دانه
هندوانه................................................................ از هنگام گلدهی تا برداشت محصول
نقل از: Fulton, ۱۹۸۶
رطوبت هوا
از طریق نیروی تبخیر اتمسفر و شدت تعرق در رشد و نمو گیاهان تاثیر می‌گذارد. افزایش رطوبت هوا که کاهش تعرق را به دنبال دارد باعث می‌شود تا گیاهان به حداکثر رشد دست یابند و این عمل تا زمانی که جریان تعرق برای حمل مواد غذایی ضروری (مثل کلسیم) و مواد موثره (مثل سیتوکنین) در گیاه ادامه دارد.
جدول ۶ - رطوبت هوا
افزایش رطوبت هوا کاهش رطوبت هوا
نرمی بافت‌ها کوچک و ضخیم شدن برگ‌ها
کوچک و ضخیم شدن برگ‌ها کندی رشد
کاهش عمل گرده‌افشانی و لقاح پژمردگی
گسترش عوامل بیماری‌زا خشک شدن اندام‌های یا کل گیاه
نقل از: پیوست. ۱۳۸۱. چاپ دوم.
دما
دما مهمترین عاملی است که در تعیین محل سبزیکاری و همچنین تولید سبزی نقش عمده‌ای دارد. جذب آب و مواد غذایی از خاک به کمک ریشه‌ها و ساخت و تهیه مواد ذخیره شونده به کمک فتوسنتز در برگ‌ها هر دو به دما بستگی دارد. حرارت در تولید سبزی‌های میوه‌ای مانند هندوانه، خیار و گوجه‌فرنگی نقش مهم و اساسی دارد. اگر دما زیاد و یا کم باشد گرده‌افشانی در این گیاهان انجام نمی‌گیرد، لذا میوه تشکیل نمی‌شود. در هویج برای اینکه مواد نشاسته‌ای به مواد قندی تبدیل شود دما باید خنک باشد. میزان دمای مناسب برای گیاهان بستگی به عوامل زیادی از قبیل جنس و گونه، سن فیزیولوژیکی، حالت فعالیت گیاه، مدت زمان تاثیر، شدت سایر عوامل زراعی و غیره دارد. به این ترتیب نمی‌توان به تعریف مشخصی در این زمینه دست یافت. با توجه به دمای مورد نیاز سبزی‌ها می‌توان تاریخ برداشت محصول را پیش‌بینی کرد و با کاشت متناوب آنها، برداشت محصول را برای روز دلخواه تنظیم کرد.
سرمای محیطی زیاد در سبزی‌ها باعث:
به گل نشستن سبزی‌های دوساله
خسارت در سبزی‌های فصل گرم
گرمای محیطی زیاد در سبزی‌ها باعث:
گرما توام با خشکی و در نتیجه کاهش رشد و نمو
بادزدگی (ریزش گل و میوه)
تجزیه پروتئین، آنزیم و پروتوپلاسم می‌شود و گیاه را از بین می‌برد.
عقیم شدن گرده‌ها
ظهور ساقه گل‌دهنده در محصولات فصل خنک
زمین و خاک
جایگاه و نگه‌دارنده گیاه است و نقش اصلی خاک تامین مواد غذایی و آب برای تغذیه و استقرار گیاه است. تطابق آن برای زراعت گیاهان بستگی به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن که شامل میزان ذرات خاک، بافت خاک، مقدار هوموس، قابلیت جذب مواد، ذخیره‌سازی و نگه‌داری مواد و نیز وضعیت pH خاک دارد. این خصوصیات در مقدار آب، هوا، گرما و مواد غذایی خاک دخالت مستقیم دارند و به این ترتیب در انجام عملیات تهیه بستر کاشت، پایداری و به‌ویژه سختی خاک موثر است. در سبزیکاری سعی می‌شود خاک از نظر شیمیایی و فیزیکی طوری تهیه شود که ریشه گیاه بتواند حداقل در عمق ۳۰ سانتی‌متری آن را به راحتی مواد غذایی را جذب کند. خاک‌ها به‌طورکلی به دو دسته معدنی و آلی تقسیم می‌شوند.
منبع : http://www.gologiah.ir
| .: نظر شما در مورد این مطلب:. |
|
|
|
درباره ما
تماس با ما