|
ارزش بذر
ارزش بذر توسط دو عامل ارثی (ارزش ژنتیکی بذر) و تاثیرات محیطی در اثنای دوره رشد بذر (ارزش جسمی بذر) روی گیاه و پس از برداشت محصول مشخص می‌شود.
ارزش ژنتیکی بذر مشخص کننده نوع و پایداری خصوصیات است. تنها آن دسته از بذر و نشاء قابل تبادل هستند که به‌صورت بذر پایه و یا گواهی شده باشند.
بذور پایه: از تکثیر پی در پی تحت نظارت اصلاح‌گر به‌منظور حفظ خصوصیات به‌وجود آمده و به همین جهت بهترین شاخص خلوص و توان نوع بذر است.
بذور گواهی شده: بلافاصله از بذر پایه به‌وجود می‌آید.
بذور استاندارد: بذرهایی‌اند که در فهرست انواع سبزی‌ها ثبت شده و یا در کاتالوگ‌های سبزی‌ها وارد شده است و ویژگی‌های مثبت درج شده در آنها را مشخص می‌سازد (حداقل درجه خلوص، حداقل قوه نامیه، ... ). بذر استاندارد فاقد آفت و یا میکروارگانیسم است.
ارزش جسمی بذر از عوامل محیطی مختلف به‌وجود می‌آید. شرایط اقلیمی و میزان آب مصرفی در اثنای دوره رشد بذر بر روی گیاه مادری دخالت دارد. تغذیه گیاه مادر، طرز قرار گرفتن بذرها بر روی آن و نحوه انبارکردن رسیده شدن بذر و بالاخره تاثیرات جوی در اثنای رسیده شدن بذر، نحوه انبارکردن و بذرگیری نیز بی‌تاثیر نیست. عوامل فوق می‌تواند در دوره استراحت بذر، در واکنش‌های دمایی و یا زنده ماندن جنین تاثیر داشته باشد. بذرهایی که در شرایط نسبی خشکی از گیاهانی به‌دست آمده باشد و به نحو مطلوب و به‌تدریج از گیاه مادری تغذیه نموده باشند، وزن هزاردانه بالا و کربوهیدرات و پروتئین زیادی دارند. بذرهای بزرگ وزن هزاردانه بالایی دارند و علاوه بر آن معمولاً جنین بزرگ‌تری نیز دارند که درصد زیادی از آنها به‌سرعت جوانه می‌زند. به این ترتیب این گونه بذرها رویش خوب، دوره رویش کوتاه و بازده زیادی خواهند داشت.
بذور پوشش‌دار
بعضی از بذور نامنظم بوده و به این منظور آنها را پوشش‌دار می‌کنند. پوشش‌هایی که برای این منظور به‌کار می‌رود: رس ورمیکولیت، خاک‌های سیلیسی، ذغال، مواد قارچ‌کش، عناصر غذایی میکرو، لایه‌ای از متیل اتیل سلولز، صمغ عربی و ترکیبات قند.
مزایای بذور پوشش‌دار
- تهیه بذور یک‌دست و یک‌شکل
- سازگاری با ماشین‌های کشت در مزرعه
- رشد سریع به دلیل همراهی با قارچ کش‌ها و برخی مواد ریزمغذی
معایب بذور پوشش‌دار
- گران بودن
- وزن زیاد داشتن
- به زمین‌هایی که به خوبی تهیه نشده یا مشکل زهکشی دارند حساسیت نشان می‌دهند.
- نگهداری آنها باید در جای خشک باشد
جوانه‌زنی بذر
خیساندن بذر در آب به‌منظور سرعت بخشیدن به جوانه‌زنی بذر هنوز رایج است. روش قدیمی قرار دادن مستقیم بذر در آب (بیش از ۸ ساعت)، به علت نبود اکسیژن، ممکن است موجب خسارت شود. توصیه می‌شود بذرها را یک تا چند روز در دمای اتاق و در داخل آبی که هوای کافی وارد آن می‌شود، بخیسانند و یک تا دو هفته در دمای ◦C۱ نگهداری کنند پس از آن آنها را در هوای اتاق وادار به جوانه‌زدن کرده و بذرپاشی کنند. خیساندن بذر قبل از بذرپاشی باعث تسریع رشد می‌شود. در این روش حتی درصد سبز شدن در واحد سطح نیز افزایش می‌شود.
جوانه‌زنی بذور هنگامی صورت می‌گیرد که بذر دارای ۲۶ تا ۶۰ درصد آب باشد، لذا برای برخی بذور خیساندن قبل از کشت جوانه‌زنی را بهبود می‌بخشد.
دما نیز برای جوانه‌زنی بذر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جوانه‌زنی بذر با کم شدن دما، کاهش می‌یابد و این عمل همچنان ادامه یافته و تا یک دمای معین به حداقل می‌رسد، ولی بذرها جوانه‌زنی را انجام می‌دهند. حداقل دما برای بذرهایی که سرما را تحمل می‌کند، بین ۵-۰ درجه سانتیگراد و برای بذرهای فصل گرم بین ۱۲-۸ و حداکثر دمای فیزیولوژیکی بین ۴۰-۲۵ درجه سانتیگراد است.
محدوده حرارتی برای قوه نامیه مناسب، به‌مراتب محدودتر است. برای سبزی‌های فصل خنک بین ۱۳-۵ و
۲۵-۲۲ و برای سبزی‌های فصل گرم بین ۱۳ تا ۱۹ و ۲۵ درجه سانتیگراد است. چنانچه بذری تحت شرایط مناسب آب، دما و اکسیژن قرار گیرد جوانه خواهد زد. برای بعضی از سبزی‌ها مثل کرفس عامل نور نیز مهم است.
جدول ۹- رطوبت مورد نیاز خاک برای جوانه‌زنی سبزی‌ها
گروه ۱ ← زمینی که رطوبتآن در حد درصد نقطه پژمردگی باشد مانند
کلم‌پیچ، کدوتنبل، ترب، کلم‌تکمه، ذرت‌شیرین، کلم‌گل، کلم‌قمری، کدو خوشتی، شلغم، هندوانه
گروه۲ ← زمینی که رطوبت آن حداقل ۲۵ درصد بالای درصد نقطه پژمردگی باشد مانند:
لوبیا، فلفل سبز، هویج، اسفناج، خیار، گوجه‌فرنگی، تره‌فرنگی، پیاز
گروه ۳ ← زمینی که رطوبت آن حداقل درصد ۳۵ بالای درصد نقطه پژمردگی باشد مانند:
لوبیا لیما، نخودفرنگی
گروه ۴ ← زمینی که رطوبت آن۵۰ درصد بالای درصد نقطه پژمردگی باشد مانند:
چغندر لبویی، آندیو، کلم چینی، کاهو
گروه ۵ ← زمینی که رطوبت آن نزدیک به ظرفیت مزرعه باشد مانند: کرفس
نقل از: Splittsoesser, ۱۹۸۴
تهیه بذر سبزی
بیشتر سبزیکاران و تولیدکنندگان سبزی ترجیح می‌دهند که بذر مورد نیاز خود را از موسسات و شرکت‌های تولید کننده بذر، تهیه و خریداری کنند. کشاورزان همیشه باید دقت کنند که بذر مرغوب تهیه کنند. بذر ارزان برای زارع گران تمام می‌شود. چون بعد از سرمایه‌گذاری و زحمات فراوان محصول خوبی که قابل عرضه به بازار باشد، نخواهد داشت و کشاورز طولی نخواهد کشید که با دلسردی و یاس مواجه شده، در امر کشاورزی شکست خواهد خورد. بذوری که توسط شرکت‌های معتبر تولیدکننده بذر تهیه می‌شوند، دارای برچسب بوده که تمام مشخصات بذر روی آنها نوشته شده است. از موردی که حتماً باید روی برچسب ذکر شده باشد، عبارتند از:
- نام علمی، نام انگلیسی و اسم فارسی سبزی.
- رقم و دورگ بودن سبزی مشخص شده باشد.
- درصد جوانه‌زنی ذکر شده باشد.
- تاریخ تهیه بذر سبزی و سال بسته‌بندی.
- زمان انقضاء کشت بذر سبزی قید شده باشد.
- چنانچه بذر ضدعفونی شده، نام قارچ‌کش یا هر ماده شیمیایی دیگر ذکر شود.
- درصد خلوص بذر سبزی ذکر شده باشد.
- وزن خالص بذر
- نام شرکت تولیدکننده بذر و علامت تجاری و شماره ثبت شرکت.
البته شرکت‌های تولیدکننده بذور را از نظر درصد قوه نامیه، درجه خلوص، زودرسی، دیررسی، یکنواختی، مرغوبیت محصول، طعم و مزه و سایر عوامل مورد آزمایش قرار داده‌اند. در هنگام خرید بذر باید حداکثر دقت و تاکید روی نتیجه نهایی محصول سبزی به عمل آید، نه هزینه خرید بذر. چون هزینه بذر اغلب سبزی‌ها تنها قسمت جزئی از سایر هزینه‌های انجام شده را تشکیل می‌دهد.
سبزیکاران عمده بذوری را که تهیه می‌کنند، معمولا به مشخصات آنها واقف بوده، با اطمینان کامل به کشت آن اقدام می‌کنند. البته تعداد کمی از کشاورزان ترجیح می‌دهند که خود اقدام به تولید بذر کنند که این خود دارای مزایا و معایبی است که به‌طور خلاصه ذکر می‌گردد:
مزایای تولید بذر سبزی توسط زارع
- زارع از خصوصیات پایه مادری و مشخصات سبزی کاملاً اطلاع دارد.
- کشاورز بهترین گیاه و قوی‌ترین بوته را به سلیقه شخصی خود انتخاب نموده و از آن بذرگیری می‌کند.
- زارع بذوری را که مناسب با شرایط اکولوژیکی محیط باشد، خود انتخاب می‌کند.
- تولید بذر سبزی توسط زارع یک رضایت خاطری برای او فراهم می‌کند، چون از ابتدا نتیجه نهایی سبزی را می‌داند.
- کشاورز بذری را تهیه می‌کند که مناسب با ذائقه محلی باشد.
- سبزی‌های هر منطقه به آفات و امراضی که در آن منطقه شیوع دارند، مقاوم‌ترند.
معایب تهیه بذر سبزی توسط زارع
- سبزی‌هایی که به‌صورت دورگه می‌باشند (هندوانه، خیار) تهیه بذر از آنها امکانپذیر نیست.
- کشاورز باید از اصول اصلاح نباتات و دیگر مسائل مربوطه اطلاعات جزئی داشته باشد.
- ممکن است بذرگیری با دیگر کارهای کشاورز مصادف شود و این باعث خواهد شد زارع آن طور که باید و شاید نتواند به امر تولید سبزی بپردازد.
- مستلزم صرف وقت زیاد است.
- مواظبت‌های در حین رشد و نمو گیاه، از قبیل دوره زندگی، مراحل بعد از برداشت و دیگر مسائل برای گیاهانی که برای تولید بذر نگهداری می‌شوند، با گیاهانی که صرفاً به‌منظور سبزی کشت می‌گردند، متفاوت است.
- بذرگیری گیاهان دوساله که مستلزم انبارکردن گیاه در انبار در زمستان می‌باشد، کار ساده‌ای نیست.
- کنترل قارچ‌هایی که در زیر پوست بذر قرار می‌گیرند و باعث بیماری می‌گردند، برای زارع مشکل است.
- بعضی از بذور قوه نامیه خود را زودتر از سایرین از دست می‌دهند (پیاز، ذرت‌شیرین، جعفری)، لذا نگهداری آنها شرایط خاصی را می‌طلبد.
- به‌طورکلی نگهداری بذور برای سال آینده احتیاج به در نظر گرفتن عوامل خاصی دارد، که ممکن است فراهم کردن آنها برای زارع امکانپذیر نباشد.
جدول ۱۰- دمای مورد نیاز خاک برای جوانه‌زنی سبزی‌ها (سانتیگراد)
حداقل
صفر درجه ۴/۴ درجه ۱۰ درجه ۳/۱۵درجه ۳/۱ درجه
آندیو چغندرلوئی مارچوبه لوبیا لیما بادمجان
کاهو بروکلی ذرت‌شیرین خیار کدوتنبل
پیاز کلم‌چینی گوجه‌فرنگی بامیه هندوانه
اسفناج کدوخورشتی شلغم فلفل‌سبز
هویج،کلم‌گل،
جعفری، ترب،
نخودفرنگی،کرفس
حد مناسب
۲۱درجه ۲۴درجه ۷/۲۶درجه ۴/۲۹درجه ۳۵درجه
کرفس مارچوبه لوبیا لیما لوبیا خیار
شلغم آندیو هویج چغندر سالادی طالبی
اسفناج کاهو کلم‌گل بروکلی کدوتنبل
نخود فرنگی پیاز کلم‌پیچ کدو خورشتی
ترب بادمجان هندوانه
گوجه‌فرنگی جعفری
شلغم فلفل‌سبز
ذرت‌شیرین
حداکثر
۲۴درجه ۴/۲۹درجه ۳۵ درجه ۴۰ درجه
کرفس لوبیا لیما مارچوبه خیار
آندیو لوبیا چغندر سالادی بامیه
کاهو نخودفرنگی بروکلی، کلم‌پیچ کدوتنبل
اسفناج هویج، کلم‌گل، بادمجان کدوخورشتی
پیاز، فلفل‌سبز، ترب ذرت‌شیرین
گوجه‌فرنگی، جعفری شلغم، هندوانه
نقل از: Splittsoesser, ۱۹۸۴
| .: نظر شما در مورد این مطلب:. |
|
|
|
درباره ما
تماس با ما