ازدیاد خیار گلخانه ای از طریق قلمه

مقدمه

کشت سبزیهای گلخانه ای به خصوص خیار و گوجه فرنگی در نقاط مختلف جهان ابعاد تازه ای پیدا کرده است. با استفاده از گلخانه می توان خیار تازه و مرغوب را خارج از فصل عادی، هنگامی که هوای آزاد برای تولید سبزیجات مناسب نیست، پرورش داده و با قیمت خوب به بازار عرضه نمود.

در سالهای اخیر خیارهای ماده گلی به بازار عرضه شده است که تولید میوه های پاتنوکارپیک می کند. این نوع خیارها به طور مهمول تولید بذر نمی کنند و بذر آنها با روشهای پیچیده و چرهزینه تولید می شود در نتیجه بذر این نوع خیار گران بوده و هزینه تولید هر بوته نسبتا بالا می باشد. ازدیاد از طریق قلمه باعث می شودکه از بوته مادری تعداد زیادی قلمه گرفت و پس از ریشه دار کردن قلمه ها، آنها را به زمین منتقل کرد. در این صورت هزینه تولید هر بوته به مراتب پایین تر خواهد بود. بوته های حاصل از قلمه چون از قسمتهای بالغ پایه مادری گرفته می شوند، زودتر به مرحله گلدهی و میوه دهی می رسند در صورتیکه بوته های حاصل از بذر دارای یک دوره دوره نونهالی بوده که بایستی طی کنند و بعد به میوه دهی برسند که این کاهش دوره رشد حداقل به مدت دو هفته که برای کشاورز حائز اهمیت می باشد.

۲-کاشت بوته مادری جهت قلمه گیری

۱-۲- بستر کاشت:

به منظور تهیه پایه های مادری قوی جهت قلمه گیری از آنها بایستی خاک بستر کاشت مطلوب باشد. مقدار کودی که به هر مترمربع بستر کاشت داده می شود شامل ۱۰۰ گرم اوره، ۵۰ گرم فسفات آمونیوم، ۱۶۰ گرم سولفات و ۱۰ گرم سولفات منیزیم خواهد بود که تمام این کودها به اضافه یک سوم کود ازته قبل از کاشت داده می شود. و از دو سوم باقیمانده کود یک سوم آن ۲۰ روز بعد از کاشت و یک سوم باقیمانده ۴۰ روز بعد از کاشت داده می شود با توجه به نوع خاک و آزمایش می توان کود مورد نیاز را تععین کرد.

۲-۲- زمان کاشت

تقریبا دو ماه قبل از زمان کاشت خیار در گلخانه، بذر جهت تهیه پایه های مادری در گوشه ای از گلخانه کاشته می شود. فرضا اگر در منطقه آدربایجان خیار گلخانه ای در اوایل آذرماه کشت می گردد بایستی بذر جهت تهیه پایه های مادری در اوایل پاییز کشت شود. تقریبا در عرض یک و نیم ماه بوته ها برای قلمه گیری آماده می شوند و در عرض دو هفته قلمه ها ریشه دار شده و برای انتقال به زمین اصلی آماده می گردند.

۳-۲- مراقبت های زراعی در طی دوره رشد بوته های مادری

به منظور رشد قوی و سریع بوته ها لازم است به غیر از مقدار کودی که در بالا اشاره شد، از کودهای مایع به صورت محلول پاشی داده شود. تمام گلهایی که روی بوته های ظاهر می شوند، حذف می شوند تا بوته ها رشد قوی داشته باشند زمانی که بوته ها ۶ الی ۷ برگی شدند جوانه انتهایی آنها قطع می گردد تا جوانه های جانبی رشد نموده و شاخه های فرعی قوی تولید کنند، در این صورت تعداد قلمه هایی که از هر بوته گرفته می شود زیاد خواهد بود در طی این دوره بر عیله امراض و آفات مختلف خصوصا امراض قارچی سمپاشی های لازم صورت خواهد گرفت.

۳- قلمه گیری از بوته های مادری:

زمانی که مشاهده گردید شاخه های فرعی به اندازه کافی رشد کرده اند و می توان از هر بوته تعداد زیادی قلمه گرفت، در این صورت بوته های مادری برای قلمه گیری آماده می باشند. بایستی از بوته های آلوده به امراض مخصوصا امراض ویروسی قلمه گیری صورت نگیرد. از بوته ها می توان دو نوع قلمه گرفت

۱- قلمه گره دار (برش پایین قلمه زیر گره صورت می گیرد که ته آنها گره دار خواهد بود) در این صورت از هر شاخه فرعی یا اصلی به اندازه نصف تعداد برگ روی شاخه قلمه تهیه خواهد شد.

۲- قلمه بدون گره (برش در بالای گره انجام می گیرد که ته آن بدون گره خواهد بود) که در این حالت از هر شاخه به اندازه تعداد برگ روی شاخه قلمه تهیه خواهد گردید. مشاهده شده است به علت سهل ریشه زا بودن این نبات در هر دو نوع قلمه به تعداد کافی ریشه تولید می شود. در صورت بزرگ بودن پهنک برگ، سطح آن کوپک می گردد. تمام برشهایی که روی قلمه صورت می گیرد توسط تیغ ضدعفونی شده با الکل انجام می گردد. برای جلوگیری از پوسیده شدن ته قلمه ها در بستر ریشه زایی بهتر است قبل از قرار گرفتن قلمه ها در بستر، به آنها توسط محلول ۴ در هزار اپتان آغشته شود.

۴- ریشه دار کردن قلمه ها

۴-۱- بسترریشه زدایی

برای ریشه دار کردن قلمه ها بهتر است از پرلیت ۲ میلیمتری استفاده شود. پرلیت دارای این مزیت است که می تواند به مدت زیادی آب را در خود نگهدارد. در این صورت می توان از لیوان یکبار مصرف استفاده کرد به این صورت که در ته لیوان دو تا سه سوراخ به قطر یک میلیمتر تعبیه می شود و سپس این لیوان ها را پروتئین‌ها از پرلیت می کنند. دو الی سه ساعت قبل از قرار گرفتن قلمه ها در لیوانها، بستر آبیاری می گردد و بعدا قلمه در داخل این لیوانها کاشته می شوند.

۲-۴- تامین رطوبت نسبی محیط و رطوبت بستر کاشت

مهمترین فاکتور اصلی در ریشه زایی قلمه های خیار گلخانه ای رطوبت می باشد. به منظور حفظ شادابی قلمه ها لازم است بلافاصله بعد از قطع شاخه ها از بوته های مادری، از آنها قلمه تهیه گردد و سپس قلمه ها در داخل لیوانها کاشته شوند و بلافاصله بر روی آنها توسط اسپری یا سمپاش کوچک آب پاشیده شود و بعد بر روی هر لیوان یک کیسه فریزر قرار گیرد تا رطوبت نسبی اطراف قلمه ها در حد بالا حفظ گردد. حفظ رطوبت بستر کاشت در اوایل کاشت خیلی مهم است و در صورت بی توجهی درصد تلفات قلمه ها زیاد خواهد بود. بنابراین لازم است در اوایل (هفته اول) هر روز دوبار پای لیوانها آب ریخته شود که از طریق رطوبت نسبی در حد بالا (۹۰ الی ۹۷درصد) حفظ می شود و همچنین از طریق سوراخهای تعبیه شده در ته لیوانها آب به داخل پرلیت نفوذ کرده و رطوبت بستر کاشت نیز تا حدودی تامین می گردد. در این زمان تهویه قلمه ها فقط از پایین کیسه ها صورت می گیرد. در اواسط دوره ریشه زایی (تقریبا یک هفته بعد از قلمه گیری) کیسه ها برداشته می شوند  و قلمه ها آبیاری می شوند و همچنین جلوگیری از بروز امراض قارچی بهتر است توسط یکی از قارچکشها با نظر کارشناسان (کاپتان، بنوممیل و غیره) قلمه ها سمپاشی گردند. در اواخر دوره ریشه زدایی جهت عادت دادن قلمه ها به محیط بیرون از بستر ریشه زایی، بایستی مقدار رطوبت نسبی و رطوبت کاشت کاهش یلبد، بنابراین در هر دو روز یکبار پای لیوانها آب ریخته می شود و به منظور ایجاد تهویه بیشتر بایستی بر روی هر کیسه چندین سوراخ ایجاد گردد. مقدار رطوبت نسبی در این زمان بایستی در حدود ۷۵ الی ۸۰ درصد باشد.

۳-۴- درجه حرارت لازم برای ریشه زایی قلمه ها

درجه حرارت از فاکتورهای مهم برای ریشه دار کردن قلمه های این نیات می باشد. دمای بیش از حد موجب رشد جوانه قبل از رشد ریشه می گردد و میزان از دست رفتن آب از برگها را افزایش می دهد. در دمای پایین سرعت ریشه زایی و رشد ریشه ها کاهش و ریشه ها کلفت، کوتاه و شکننده می شوند. دمای مطلوب برای ریشه زدایی قلمه های خیار در اکثر موارد ۲۵ الی ۲۷ درجه سانتیگراد در روز ۲۰ الی ۲۱ درجه سانتیگراد در شب می باشد.

۵- انتقال قلمه های ریشه دار شده به زمین اصلی

پس از اینکه قلمه ها به تعداد کافی ریشه تولید کردند می توان انها را به زمین اصلی منتقل کرد (معمولا اگر شرایط محیطی برای ریشه زدایی مطلوب باشد بعد از دو هفته برای انتقال آماده خواهد بود). قبل از انتقال قلمه ها، زمین اصلی آبیاری می گردد. در هنگام جدا کردن ریشه ها از پرلیت، بایستی به اطراف لیوان ها فشار وارد کرد تا پرلیت موجود در آنها از هم پاشیده شود و بعد با یک ضربه به ته لیوان، پرلیت همراه با قلمه از لیوانها جدا می گردد در این صورت ریشه به راحتی از پرلیت جدا می شود و هیچگونه صدمه ای به ریشه وارد نخواهد شد. این موضوع در انتقال نشا گیاهان خانواده کدوئیان به زمین اصلی صدمه دیدن ریشه ها در هنگام انتقال می باشد. بعد از اینکه قلمه ها در زمین اصلی مستقر شدند، برای اینکه به تدریج به محیط بیرون از بستر ریشه زایی عادت کنند، بایستی چند روز اول (معمولا تا روز چهارم یا پنجم) کیسه های فریزر بر روی قلمه قرار بگیرد. مقدار رطوبت نسبی در این مدت در حدود ۶۵ الی ۷۵ درصد خواهد بود. بعد از مدت کیسه ها برداشته می شوند و قلمه در زمین اصلی رشد خواهد کرد.