برای تخفیف دادن حملات آنها و یا اداره کردن زنبوران زمانی که کندو مورد بازدید قرار می گیرد از وسیله ای بنام دودی یا دود کن استفاده میشود. برخی از دودکن ها از قلع و برخی از مس یا استیل ضد زنگ ساخته شده اند ویک دودکن باید دمنده قوی (ماق) و مخزن آتش مناسب داشته باشد. بسته های مقوای نازک ،گونی کنف خشک و بخصوص پوسیده ،تکه های پارچه یا لباس پشمی کهنه ،چوب پوسیده و پهن گاو بهترین سوختها برای دودکن به حساب می آیند.
چند نکته راجع به زنبورداری 1-رنگ کندوها را اغلب به علت تشخیص بهتر آنها و انعکاس حرارت و جلوگیری از نفوذ گرما به داخل کندو سفید انتخاب می کنند. 2- فضای مورد نیاز برای فعالیت هر زنبور در کندو حدود 8 میلی متر می باشد. 3- زنبورها از رنگهای سیاه و قهوه ای خوششان نمی آید و در هنگام کار از بکار بردن وسایل این رنگی باید خودداری کرد.
آناتومی وانواع زنبور عسل زنبور عسل موجودی است که به صورت اجتماعی زندگی می کند و به دو صورت نر و ماده می باشد که ماده ها شامل ملکه و زنبور کارگر می باشند. قسمتهای مختلف بدن یک زنبور سر: (چشمها- شاخک ها- ضمائم دهانی- مغز و غدد گوناگون ) سینه : ( بالها و پاها به آن اتصال دارند و مرکز حرکتی بدن زنبور است ) شکم: ( دستگاه گوارش – تنفس و گردش خون – نیش یا زوائد تولید مثلی است) چشمها: دوعدد چشم مرکب با چندین عدسی در دو طرف سر و سه چشم بسیار ساده کوچک بر روی فرق سر
دستگاه گوارش شامل فک و خرطوم است .
کار فک یا ماندیبول mandible گزش، جویدن ، مکش و عمل لیسیدن آلت چنگ زدن به منظور: جمع آوری گرده – موم کاری – تمیز کردن کندو – جنگیدن – برداشت کردن و چیدن – کار با بره موم و تثبیت آن - پرستاری نوزادان
انواع زنبور: هر کلنی شامل ملکه ، چند زنبور نر ، هزاران کارگر و نوزاد (تخم- لارو و شفیره می باشد.)
ملکه:زنبور ملکه بزرگتر از زنبور کارگر و طویل تر از زنبور نر است و تنها یکبار جهت جفتگیری از کندو خارج می شود.وظیفه عمده ملکه تخم گذاری بوده و در طول اوج فصل پرورش نوزادان بین 1500 تا 3000 تخم می گذارند.
جفتگیری ملکه اصطلاحا این عمل را پرواز عروسی (Neptune) می گویند که 5 روز پس از خروج ملکه از سلول نوزادی اتفاق می افتد.ملکه به همراه بسیاری از زنبور های نر به پرواز در می آید او در ارتفاعات بالا پرواز کرده و تنها چند نر از 500 نر موفق به جفتگیری می شوند. ارگان نرینه زنبور نر موفق, پس از جفتگیری شکسته و در ارگانلهای حیاتی ملکه گیر می کند و باعث مرگ زنبور نر می شود و ملکه 3 الی 4 روز بعد از جفتگیری تخمگذاری می کند.
زنبورنر:تنبل ترین زنبورهاست و تنها وظیفه آنها جفتگیری با ملکه است.
زنبور کارگر:کوچکترین و پرجمعیت ترین زنبوران عسل هستند و 98 درصد جمعیت کلنی را تشکیل می دهند .
وظایف یک زنبور کارگر عمل پاکسازی و نظافت - تغذیه و مراقبت از نوزادان - شان سازی - کمک کردن به ملکه - پرواز جهت یابی - تهویه کندو - وظایف محافظتی - جاسازی عسل ، گرده ، شهد و آب در سلولها - جلوگیری از غارت
رقص زنبورچیست؟
رقص نیم دایره ای یا دم جنبان...: رقص نیم دایره که جهت آن به سوی بالا باشد بدین معنی است که غذای پیدا شده در جهت خورشید است.رقص نیم دایره که جهت آن به سوی پایین باشد بدین معنی است که غذای پیدا شده در خلاف جهت خورشید قرار دارد.رقص نیم دایره ای که در زاویه 60 درجه به چپ نسبت به خط عمود انجام می گیرد به کارگران می گوید که مسیر خود رادر 60 درجه به چپ در مسیر خورشید به منظورپیدا کردن غذا قرار دهند.رقص در زاویه 120 درجه به سمت راست نسبت به خط عمود به آنها می گوید راه خویش را در 120 درجه به سمت راست نسبت به خورشید قرار دهند.
رقص دایره ای : یعنی زنبور پیش آهنگ منبعی پیدا کرده و نیاز به برداشت است و در دسترس است ، واین محل دارای بوی خاص می باشد
انتخاب محل زنبورستان :
1 - شرایط آب و هوایی :
به طور کلی شرایطی چون گرما یا سرمای بیش از حد تحمل زنبورها ، بارندگی پیوسته و زیاد ، هوای ابری در بیشتر اوقات سال یا فصل مورد نظر ، بادهای شدید ، هوای شرجی یا هوای غالبا مه آلود ، افزایش یا کاهش ناگهانی درجه حرارت هوا و آلودگی غیر تحمل هوا ممکن است چنان منطقه ای را برای استقرار زنبورستان نا مطلوب کند .
2 - پوشش گیاهی منطقه :
به طور کلی گیاهانی چون توتون ، پنبه ،آفتاب گردان ، یونجه ، شبدر ، اسپرس ، بیدمشک ، گوَ ن ، آویشن ، خردل ، زعفران ، نخود ، لوبیا ، نعنا ، سیب ، گلابی ، مرکبات ، اقاقیا ، کاج ، گیاهان زینتی و طیف بسیار وسیعی از دیگر گیاهان زراعی ، باغی ، جنگلی و مرتعی منابع شهد و گرده برای زنبور عسل محسوب می شوند
3 - اهمیت وجود منبع آب سالم در اطراف زنبورستان :
زنبور نیز مانند سایر جانداران به آب به عنوان حیاتی ترین نیاز خود احتیج دارد .
4 - بهداشت منطقه زنبورستان و اهمیت آن :
زنبور عسل نیز مانند سایر حیوانات به برخی از بیماری ها حساس است و متاسفانه بیشتر بیماری ها باعث انهدام بخش مهم یا تمامی کلنی های زنبور دار می شود و یا ضمن خسارت به زنبور دار معالجه می شوند . بنابراین اقتصادی ترین اقدام برای جلوگیری از ابتلای زنبورها به بیماری توجه زنبور دار به بهداشت منطقه است .
5 - آلودگی های صوتی و بوهای نامطلوب :
مکان استقرار زنبورستان باید دست کم 2 کیلومتر از دامداری ها ، مرغ داری ها ، کارخانه های دباغی و دیگر مجتمع های تولیدی که بوی ناخوشایند در آن ها تولید می شود دور باشد . زیرا بوی بد زنبوران را فراری می دهد . زنبورستان ها هم چنین باید از نقاط پر سر و صدا مثل جاده های پر رفت وآمد ، کارخانه های پر سر و صدا و غیره به اندازه کافی دور باشند تا سرو صدا موجب هراس زنبورها و فراری شدن آنها نشود .
6 - اهمیت دور بودن کافی زنبورستان از نقاط مسکونی :
زنبورها با توجه به شعاع پرواز خود ممکن است تا 12 کیلومتر از محل زنبورستان دور شوند . نزیک بودن زنبورستان به مناطق مسکونی ممکن است باعث مشکلاتی برای زنبور دار شود .
7 - اهمیت رعایت فاصله زنبورستان ها از هم :
حداقل فاصله لازم به رعایت زنبورستان ها از یکدیگر در هر منطقه 6 کیلومتر است . چنانچه این فاصله کمتر شود بخصوص اگر منطقه پوشش گیاهی چندان خوبی نداشته باشد چند مشکل اساسی پیش خواهد آمد .
1- تولید عسل کمتر در دو زنبورستان مجاور هم به علت کمبود منابع شهد و گرده 2- به علت گرده افشانی بیش از حد مورد نیاز بیشتر گل ها به میوه یا بذر تبدیل شده و تمام میوه ها قادر به دریافت مواد غذایی کافی نمی شوند و از کیفیت محصول کاسته شده 3- امکان رفتن اشتباهی زنبورهای یک زنبورستان به زنبورستان های دیگر و شیوع بیماری و غارت وجود دارد .
8 - نیاز زنبورستان به حصار :
9 - میزان نزدیکی زنبورستان به جاده :
برای دسترسی به وسایل نقلیه برای حمل و نقل ، بارگیری و تخلیه کندوها
10 - بهترین مناطق استقرار یک زنبورستان :
بی تردید بهترین مکان استقرار یک زنبورستان در یک باغ یا مزرعه بزرگی است که محصول آن باید توسط زنبور عسل گرده افشانی شود. در این صورت علاوه بر تولید عسل برای زنبوردار محصولات کشاورز یا باغ دار هم به قدر کافی گرده افشانی می شود.
11 - استقرار زنبورستان در کنار دریا یا رودخانه :
چنانچه زنبورستان در ساحل دریا یا رودخانه مستقر شود زنبورها برای نوشیدن و جمع آوری آب بطرف آنها رفته و معمولا جریان آب رودخانه یا امواج دریا بیشتر زنبورها را غرق می کند و به این ترتیب خسارت سنگینی به جمعیت کلنی ها وارد می شود .
12 - سطح زنبورستان و استقرار کندوها روی پایه یا سکو :
سطح زمین زنبورستان باید دست کم 30 سانتی متر بالاتر از زمین های اطراف باشد.
13- فاصله کندوها از هم در یک زنبورستان :
در یک زنبورستان رعایت فاصله 5/2 متر بین دو کندو ضروری است .
14- مکان زنبورستان در رابطه با سمپاشی باغ ها و مزارع :
15- جهت استقرار کندوها در زنبورستان :
چنانکه منطقه ای که زنبورستان در آن مستقر است بادخیز نباشد می توان کندوها را به گونه ای در زنبورستان مستقر کرد که سوراخ پرواز آنها به سمت مشرق یا جنوب باشد در این صورت با طلوع خورشید نور به سمت جلوی کندوها می تابد و زنبورها زودتر فعالیت روزانه را آغاز می کنند.در مناطق بادخیز سوراخ پرواز باید در جهت مخالف وزش باد باشد تا بخصوص در زمستان باد سرد به داخل کندوها وزیده نشود و در سایر مواقع نیز موجب ناراحتی زنبورها نشود.
16 - محافظت کندوها از عوامل نامساعد جوی و محیطی :
17 - مسافت مکان جدید زنبورستان تا مکان قبلی :
شعاع پرواز مفید زنبور عسل به 2 کیلومتر و شعاع پرواز دور آن به 6 کیلومتر و گاهی به 12 الی 5/13 کیلومتر می رسد. برای جلوگیری از مراجعت زنبورها به مکان زنبورستان قبلی مکان زنبورستان جدید تا قبلی باید بیش از 6 کیلومتر فاصله داشته باشد.
18 - رابطه کندو و مساحت زنبورستان :
دیوارها نباید از 2 متر مرتفع تر و فواصل بین کندوها به میزان حداقل 5/2 متر از هم باید رعایت شود.
19 - نحوه استقرار کندوها در زنبورستان :
محل استقرار کندوها در زنبورستان باید به گونه ای طراحی شود که زنبورهای پرواز کننده از کندوهای مختلف مانعی در جلوی زنبورهای دیگر نباشد به همین جهت در استقرار کندوها طرح هایی چون زیگ زاگ - مربع - گروهی - موازی و غیره ممکن است عملی گردد.
20 - زنبورستان در مناطق گرمسیری :
زنبور عسل در حرارت 16 تا 32 درجه سانتی گراد در حداکثر فعالیت است و 34 تا 39 درجه سانتی گراد و 16 تا 8 درجه سانتی گراد به تدریج از فعالیت آنها کاسته می شود و در دمای کمتر از 8 درجه سانتی گراد و بیشتر از 39 درجه سانتی گراد از کندو خارج نمی شوند.

دودي و نحوه اماده سازي و استفاده ازان در زنبورداري

ميدانيد كه زنبورعسل موجود صد در صد وحشي بوده و مطيع انسان نشده است.يكي از وسيله هاي مهار كردن و يا دور كرند جمهيت هاي زنبورعسل از محل استقرار انها دود است چون انها از دود و گاز حاصل از سوختن مواد چوبي و پارچه اي ناخوشايند بوده و ميترسند.بنابر اين هنگام دود دادن محل خود را ترك كرده وبه نقاط كم دود كندو ميروند و حتي منطقه پرورش نوزادان را نيز ترك ميكنند.رنبوردارها نيز از اين رفتار زنبور استفاده كرده و دستگاههاي مختلفي را كه توليد دود ميكنند را ساخته اند و اجسام نيم سوخته را كه در حال دود كردن هستند در داخل انها قرار داده و در هنگام بازديد از كندوها و يا انتقال دادن كندوها به نقاط ديگر از انها استفاده ميكنند.دستگاه هاي دودي بر حسب سليقه افراد و كشورهاي مختلف به اشكال مختلف ساخته شده اند ولي همه انها يك هدف را دنبال ميكنند.دور كردن جمعيت زنبورعسل از محلي كه انسان تصميم به بازديد و يا جابجايي قابها و يا كندوها دارد در مواقعي شامل موارد زير صورت ميگيرد:

بازديد بهاري،تغذيه كمكي زنبورها،ذخيره غذاي زمستانه،تغذيه پائيزي،بچه گيري،درمان بيماريها،تعويض ملكه،تهيه زنبور پاكتي،تهيه زهر زنبورعسل،تهيه كندوهاي جفتگيري و...

مواد سوختي مناسب براي دودي معمولا از گياهان و يا از پارچه هاي نوع كتاني،پنبه اي ويا كود خشك حيوانات،توتون يا تنباكو انتخاب ميشوند.شايان ذكر است كه هنگام بازديد كندوها مقدار كمي دود از دريچه پرواز وارد كندو كرده و كمي در بالاي سطح كندو دود مي دهند.بايد دقت شود كه هرگز نبايد دود را در عمق كندو و داخل ناحيه نوزادان فرستاد،چون ممكن است به انها صدمه رسيده و ملكه نيز از كندو خارج شود و زنبورها بيشتر عصباني شده و به زنبوردار حمله ميكنند.

وسایل کار زنبور داری

1 – کلاه توری*

2 - دستکش (چرمی ،کتانی و . . . )*

3 – دودی*

4 – چنگال*

5 – قاشق پیوند

6 – استراکتور*

7 – فرم چوبی

8 – سطل های عسل

 9 – فاب پیوندی ( برای تکثیر ملکه)

10 – اهرم (برای جا به جا کردن قابها یی که در کندو به هم چسبیه اند و . . .)*

11 – صافی دوبل ( برای جدا کردن ذرات معلق در عسل بعد از استراکتور کردن)

12 – قاب پرورش ملکه ( برای تکثیر مصنوعی ملکه)

13 – کاردک

14 – همزن عسل

15 – قفسه ملکه ( برای حمل ملکه از جایی به جای دیگر و جلو گیری از صدمه دیدن ملکه)

16 – برس نرم ( برای جدا کردن  و یا راندن زنبور ها از روی قاب )*

17 – دستگاه بسته بندی عسل

18 – انکوباتور

19 – ظرف غذا خوری( برای تغذیه زنبور عسل )*

20 – ظروف نگهداری عسل*

21 – قفسه بزرگ ملکه

22 – ترازو ( برای وزن کردن کندو ها و یا عسل برداشتی)

23 – قرقره سیم گالوانیزه ( برای سیم کشی قابها که به هنگام استراکتور کردن موم از قاب جدا نگردد.)*

24 – بر چسب یا رنگ ملکه

25 – پنجره ملکه ( به هنگام طبق دادن به کندو بین طبق و کندو قرار می گیرد و مانع وارد شدن ملکه به طبق می گردد)

26 – تخته موم دوز ( تکیه گاهی برای موم به هنگام موم دوزی)

27 – دستگاه گرفتن ملکه

28 – جعبه بزرگ یا کندوی خالی ( برای حمل قابهای عسل و . . )*

29 – موم دوز ( وسیله ای برای موم دوزی)*

30 – دستگاه تلقیح ملکه

31 – موم بر *

بدیهی است که برای یک زنبور دار هر چه ابزار و امکانات بیشتری در دست رس باشد در کار خود موفق تر خواهد بود اما همه وسایلی که در بالا ذکر گردید . لازمه یک زنبور ستان نیست . چرا که بعضی از زنبور داران ملکه های مورد نیاز خود را از همکاران خود تهیه می کنند   پس نیازی به وسایل پرورش ملکه ندارند . وسایل ستاره دار (*) برای یه زنبور دار معمولی لازم می باشد .

لباس زنبور داری شامل کلاه توری دستکش کفش و لباس سر هم

به منظور محافظت از نیش زنبور

کلاه توری برای جلو گیری از نیش زنبور

دودی برای دود دادن به کندو و آرام کردن زنبوران

زنبور دار در حال دود دادن به کندو و آرام کردن زنبوران

چنگال مخصوص عسل

 برای باز کردن سر سلولهایی که با موم بسته شده در  روی شان عسل به هنگام برداشت عسل

کاردک برای برداشت موم  از شان عسل

اگه کاردک برقی در دست رس نبود می توان با داغ کردن یه کارد آشپزخونه همان عمل را انجام داد.

موم دوز

بعد از گرم کردن موم دوز با آب داغ می توان  با فشار آن بر روی سیم  قاب

موم های زیر سیم به سیم  دوخته می شود .

ظرف شربت خوری( غذا خوری)برای تغذیه زنبور عسل

در بالا نوع فشاری دیده می شود اما انواع دیگر آن بصورت قابی ،

بشفابی و سطلی هم موجود هستند که نوع قابی از همه بهتر می باشد .

قفس ملکه که برای ارسال و تعویض ملکه در بهار به کار می رود.

دیواره ساز مومی که موم را قالب زده و صفحات موم را درست می کند( قاب زن چرخی)

با توجه به قیمت دستگاه و مهارت مورد نیاز برای کار با آن بهتر و راحت تر آن  است شما موم آماده را خریداری نمایید.

استراکتور  دستی

برای خارج کردن عسل از شانها بعد از باز شدن سر سلول ها ،

بوسیله نیروی گریز از مرکز به هنگام گردش قابها در  دستگاه انجام می شود.

استراکتور برقی

برای خارج کردن عسل از شانها بوسیله نیروی گریز از مرکز

نمای داخلی استراکتور دستی چهار قابه

نمونه ای از ظرف بسته بندی عسل (شیشه ای)

البته ظروف عسل به شکل ها و اندازه های مختلفی موجود هستند .

اگه به شکل حرفه ای به کار زنبور داری مشغول هستید . باید لیبل ( برچسب) از مشخصات زنبورستان خود به همراه آدرس یا تلفن برای بازار یابی و اعتبار بیشتر خود بر روی شیشه عسل نسب گردد.

کامیون و یا هر وسیله نقلیه دیگه برای نقل و انتقال کندو ها از یک نقطه به نقطه دیگر . در یک زنبور رستان بزرگ و بخصوص برای اون دسته از زنبور دارانی که در سال چند مرتبه به کوچ می روند ضروری می باشد  . اما می توان جهت صرفه جویی یا عدم سرمایه گذاری زیاد کرایه هم کرد .

ظروف شربت خوري زنبورعسل

غذاي اصلي و دائمي جمعيت زنبورعسل بالغ معمولا عسل و گرده گل است.اما با استفاده انسان از عسل ذخيره شده در كندوي زنبورعسل در بيشتر ماهها و فصول سال زنبورها كم غذا شده و يا بدون غذا مي شوند.در ان هنگام كه شهد و يا گرده گل به اندازه كافي در دسترس انها نيست.در چنين مواقعي زنبوردارهاي ماهر به چند اقدام به تغذيه كندوها مي كنند.از جمله:جلوگيري از گرسنگي زنبورها و نوزادهاي انها،پيشگيري از بيماريها،تكثير جمعيت و توليد بچه كندو زنبور پاكتي،توليد ملكه،تشكيل كندوهاي جفتگيري و...معمولا به جاي عسل از مواد جايگزيني مانند شكر سفيد،پودر قند و يا گلوكز و...و به جاي گرده گل،كيك جانشين گرده گل در اختيار زنبورها قرار مي دهند.

تغذيه زنبور عسل در داخل ظروف مختلف صورت مي گيرد و به خاطر جلوگيري غرق شدن زنبورها در هنگام استفاده از شربت،معمولا اجسام سبك وزني مانند تركه هاي نازك و يا پوشال تميز را بر روي شربت شناور مي كنند يا در داخل ظروف ورقه توري فلزي قرار مي دهند تا زنبورها از بالاي انها حركت كرده و از شربت استفاده كنند.

انواع ظروف شربت خوري عبارتند از:ظروف شربت خوري بشقابي،قابي،شيشه اي و...شربت خوري شيشه اي يك ظرف شيشه اي دربدار است كه به صورت وارونه در داخل يك محفظه كانال دار قرار مي دهند و زنبورها از داخل كانال سربسته عبور كرده و در زير درب شيشه از روزنه هاي 5/1ميليمتري كه قبلا ايجاد شده است شربت را مكيده و به داخل كندو مي برند.در اين روش شربت الوده نشده و بيماريهاي ميكروبي به ساير زنبورها منتقل نمي شود.اين نوع ظرف شيشه اي وارونه را شربت خوري بردمن ميگويند.نوع ديگر شربت خوري،شربت خوري قابي است كه در ايران نيز رواج دارد و به ابعاد يك قاب ساخته شده و براي جلوگيري از غرق شدن زنبورها در شربت ،يك ورق توري گالوانيزه در داخل كندو قرار مي دهند.اخيرا انواع فلزي،پلاستيكي و فيبري شربت خوري قابي ساخته و براي استفاده عرضه شده است.